Vị Giác Và Rối Loạn Vị Giác

Kính thưa Bác sĩ,

Tôi năm nay 62 tuổi, đang bị tiểu đường và suy thận độ 2. Hơn năm nay tôi bị chứng bệnh TIẾT RA VỊ MẶN Ở MIÊNG và vị giác mất cảm nhận. Tôi đã đi khám bệnh ở nhiều bệnh viện nhưng không có kết quả.

Xin hỏi Bác sĩ căn bệnh này và phương pháp điều trị, thuốc điều trị.

Xin cám ơn.

H. L.

Đateh, Lâm Đồng, Việt Nam

Rối loạn vị giác

Lúc chúng ta nếm không bình thường, trong y khoa gọi là "dysgeusia", tạm dịch là rối loạn vị giác. Lúc chúng ta mất cảm nhận về nếm, vị giác từ Anh ngữ là "ageusia" (a = không có, geusis = vị giác, nếm). Sở dĩ chúng ta nếm, cảm nhận mùi vị được là nhờ sự hiện diện của những tế bào tiếp nhận (receptor cells) chuyên biệt, không những của lưỡi, mà còn hiện diện trong miệng, trong họng, thanh quản và thực quản. Những tế bào này gởi tín hiệu về bộ óc chúng ta qua những dây thần kinh. Bất cứ yếu tố nào ảnh hưởng đến các phân đoạn trên đều có thể thay đổi cảm nhận về nếm hay vị giác.

Hình 1: Các cảm nhận vị giác (nếm) đi từ lưỡi , qua 3 dây thần kinh sọ (Cranial nerve, CN): nhánh chorda tympani (có nghĩa là sợi dây đi ngang qua màng nhĩ) của thần kinh số VII (CN VII hay facial nerve, thần kinh mặt có nhiệm vụ chính là điều khiển các cơ ở mặt); thần kinh sọ số IX (CN IX, glossopharyngeal nerve); và thần kinh số X (10) (CN X, vagus nerve, vagus có nghĩa là mơ hồ, không rõ rệt vì các nhà giải phẫu thấy nó lan toả nhiều bộ phận; thần kinh CN X phụ trách phần đối giao cảm [parasympathetic] của hệ thần kinh thực vật, làm cho tim đập chậm hơn, thở chậm, hơn các tuyến tiêu hoá và ruột hoạt động hơn, lúc nghỉ ngơi, thuận tiện cho tiêu hoá. CNX tên tiếng Việt "thần kinh phế vị" dịch theo từ cũ: "pneumogastric nerve”).

Sau đó tin tức được chuyển vào cuống não (brain stem) và đưa lên não (brain).

(Image Source : American Academy of Family Practice)

Hình 2: Các nhú (papilla) trên lưỡi chứa những "nụ vị giác" (taste bud) trong đó có những tế bào tiếp nhận chuyên biệt (receptor cells) [gustatory epithelial cells màu tím trong hình, bên tay phải] cung cấp cảm nhận mùi vị. Các tín hiệu được các dây thần kinh chuyển qua não bộ. (Image source: antranik.org)

Sau đây là những lý do gây rối loạn vị giác thường gặp:

1) Bịnh về răng miệng: nhiễm trùng nướu răng (bịnh chu nha=periodontal disease), viêm lưỡi (glossitis, ví dụ do nấm), bịnh tràn dịch bao tử lên thực quản (gastroesophageal reflux)

2) Bịnh nhân sản xuất nước miếng quá ít, có thể vì uống thiếu nước, dùng thuốc làm cho tuyến nước miếng (salivary glands) làm việc ít đi, bịnh tuyến nước miếng. Nước miếng cần thiết cho sự hoạt động bình thường của các thụ thể vị giác (taste receptor): nước che chở và tương tác với các thụ thể này. Ví dụ cần ion bicarbonate để càm giác chua và ion glutamate cho cảm giác ngọt. Chúng ta có cảm giác mặn lúc nồng độ muối (NaCl) cao hơn nồng độ trong nước miếng.

3) Những chứng bịnh về miệng kể trên có thể dễ dàng xảy ra trong các trường hợp hoá trị liệu (chemotherapy) và xạ trị (radiotherapy) cho ung thư. các tế bào tuyến nước miếng và miệng có thể bị phá huỷ và , theo một cơ chế chưa hiểu rõ, các thuốc trị ung thư như cyclophosphamide, cisplatin, etoposide ) cũng làm biến đổi vị giác.

4) Zinc (kẽm) có thể đóng vai trò đáng kể trong cơ năng vị giác

5) Những bịnh như tiểu đường (diabetes, đái tháo đường), suy thận có thể ảnh hưởng đến vị giác

6) Một số thuốc như kháng sinh nhóm fluoroquinolone (ví dụ Cipro hay levofloxacin), thuốc hạ áp huyết (vd valsartan), thuốc trị bịnh đau khớp gout (allopurinol) đều có thể làm biến đổi vị giác, cho bịnh nhân một vị tanh (metallic taste) trong miệng , làm bịnh nhân bỏ ăn, sụt cân.

7) Bịnh trầm cảm thường xảy ra ở người già mang bịnh mãn tính, có thể làm cho thay đổi vị giác (tác động từ thần kinh trung ương).

Một số bịnh có vẻ như không dính líu đến vị giác như chấn thương đầu, cổ (đường đi các dây thần kinh lên não bộ), bịnh ở tai (dây thần kinh vị giác chorda tympani đi qua vùng tai), bịnh ở bọng đái có thể làm thay đổi vị giác.

Tóm lại:

1) Nhờ bác sĩ gia đình xét lại toàn bộ tình hình, bác sĩ nha khoa xem lại sức khoẻ răng miệng.

2) Nhờ bác sĩ giúp tính lượng nước uống đầy đủ, bảo đảm dinh dưỡng tốt, xem có cần uống thêm chất kẽm (zinc, ở Mỹ có viên Zinc 30mg) hay không. Một số viên vitamin có chứa chất kẽm..

3) Xem trong các thuốc đang uống có những thuốc ảnh hưởng đến lượng nước miếng (thuốc trị dị ứng như Benadryl [diphenhydramine], thuốc ho).

4) Bịnh dị ứng mũi cũng có thể ảnh hưởng đến vị giác.

5) Bỏ hoặc cai thuốc lá, rượu.

6) Dùng "nước miếng nhân tạo" (artificial saliva) xịt vào miệng ; giúp miệng đỡ khô, như Biotène Moisturizing Mouth Spray; kẹo ngậm (lozenges) chống khô miệng, kích thích tiết nước miếng, kẹo có chứa chất xylitol là một loại đường thực vật không làm hư răng vì vi trùng trong miệng không dùng loại đường này (vd XyliMelts for Dry Mouth).

Hoặc có thể uống nước nhiều lần trong ngày để tránh miệng khô.

7) Nên để ý vì rối loạn vị giác, có thể mất cân nhiều, ăn và uống không đầy đủ, có thể bị trầm cảm (depression); tất các các yếu tố đó có thể làm bịnh nặng hơn, gây vòng lẫn quẩn. Cần tham khảo bác sĩ nếu thấy dấu hiệu trầm cảm.

Chúc bịnh nhân may mắn.

Bác sĩ Hồ Văn Hiền.

(Hien V. Ho, MD)

Ngày 17 tháng 8 năm 2015

Ngày 22 tháng 10 năm 2015