Thần Khúc Dante (bài 19)

TĨNH THỔ .THI CA KHÚC XVI, XVII, XVIII

NHỮNG KHÚC CA THẦN DIỆU

DANTE ALIGHIERI

(1265-1321)

TĨNH THỔ̉

THI CA KHÚC XVI

Trong làn khói đen gặp Mạc Cơ Lâm Ba (Marco le Lombard). Nghi hoặc của Đăng Tử, Mạc Cơ giảng giải về ý chí tự do. Những nguyên nhân của sự biến chất.

Màn đen địa ngục, chẳng trăng sao,

Trời đêm sầu thảm, chìm vào không gian.

Mây đen buông phủ vô cùng,

Chưa bao giờ có màn đêm đặc dày,

Mắt nhìn làn khói phủ vây,

Thật là dữ dội, gắt gay, mịt mùng,

Mắt tôi không mở được trông,

Bậc Thầy thông thái, dẫn đường thủy chung,

Đưa vai tôi dựa, đến gần,

Như người mù, dẫn bước lần theo sau. 10

Khỏi lạc đường, vấp châu mau,

Vật gây thương tích va vào tử thương.

Đi trong khí bẩn hăng hăng,

Thầy hướng dẫn nhắc, luôn luôn theo người :

-”Theo ta cẩn thận, chớ rời.”

Tôi nghe nhiều tiếng khấn lời cầu xin.

“Bình an và tha thứ lòng”,*

Đấng Chăn chiên trút bỏ giùm tội mang.

Cầu Chúa mở lời van xin,

Một giọng và tất cả chung một bài. 20

Giữa họ cùng hòa đồng thôi,

-”Thầy ơi, phải các hồn lời vọng vang ?”

Lời Thầy : -”Sự thật hiểu rằng,

Họ đang tháo gỡ tội tình sân si.”

-”Người là ai, rẽ khói mây ?

Nói gì về chúng tôi đây như là,

Trên trần ngày tháng phân chia.”

Một giọng nói thế bên kia bồi hồi.

Thầy rằng : -”Con hãy trả lời,

Hỏi lối này phải là nơi lên đường.” 30

Tôi rằng: -”Hồn lọc sáng trong,

Để về với Đấng Vĩnh hằng tạo nên.

Sẽ kỳ diệu, theo tôi lên.”

Hồn rằng : -”Tôi sẽ theo liền một khi,

Được phép, không khói che gì,

Hai tai gần gũi được vì cảm thông.”

Tôi rằng : -”Quần áo tiêu tan,

Cái chết phân hủy lên tầng cõi trên.

Tôi qua Địa Ngục kinh hoàng,

Và Chúa Trời đã ban phần phước ân. 40

Đến độ sẽ thăm Thiên Đình,

Theo một đường đến chưa từng ai lên.

Chớ dấu, trước, anh là ai ?

Và cho tôi biết có đi đúng đường,

Chỉ lối, hay hộ tống lên.”

-” Marco tên gọi, Lombardo sinh thành,

Yêu đức độ, biết thế gian,

Chẳng ai vươn tới thiện toàn ngày nay.

Đi lên, theo đúng đường này. “

Tiếp lời : -”Tôi muốn anh thay nguyện cầu, 50

Cầu cho tôi, khi lên cao.”

Tôi rằng :-”Xin hứa lòng vào đức tin.

Điều người mong đợi trở trăn.

Mối nghi còn mãi trong lòng chưa tan.

Đơn giản hay khó bội phần,

Những lời người đã chứng rằng nơi đây.

Nơi khác cùng một mối nghi,

Trần đời còn tốt đẹp vì lời anh.

Đức hạnh nay đã vắng tanh.

Nặng nề vì bởi mưu manh tràn đầy. 60

Xin người chỉ nguyên nhân này,

Để tôi nhìn thấy, giải bày thế nhân,

Kẻ hướng thượng, kẻ tục trần,”*

Đớn đau hồn lớn tiếng trong thở dài:

-”Than ôi ! Anh ơi!” tiếp lời:

Thế giới mù quáng, anh thời đến đây,

Kẻ sống đỗ lỗi tại Trời,*

Cũng vì trời đất đổi thay chuyển vòng.

Kéo theo mọi vật vì cần,

Nếu đúng như vậy, đâu còn “tự do”* 70

Hủy hoại người, bất công cho,

Điều thiện được hưởng, ác tà khổ tâm,

Trời làm chuyển động xoay vần.

Tôi không nói hết, nhận chân tự người.

Ánh sáng thiện, ác phát phân,

Tự do ý chí thì lòng đớn đau,

Trước tiên đấu với Trời cao,

Sẽ khắc phục được khi nào luyện trui,

Tự do phụ thuộc sức trời,

Bản chất tốt đẹp đây thời tạo sinh. 80

Trí người, Trời không quản trông,

Thế giới hiện tại sa trong lạc lầm,

Nơi người tìm mọi nguồn căn.

Bây giờ ta sẽ nói rằng tại sao.

Hồn sinh từ đấng thương yêu,

Như một đứa trẻ về sau trưởng thành,

Chơi đùa cười khóc vô tâm,

Ngây ngô mọi việc và không biết gì.

Trừ đấng tạo hóa sướng vui,

Trẻ con chạy đến các nơi vui vầy. 90

Nó thèm một chút quà này,

Nó bị lầm lẫn và rồi đuổi theo.

Hướng dẫn kềm hãm vì yêu,

Là cần đạo luật, lái neo dẫn đường.

Cần vị Vua chỉ cho dân,

Ít nhất ngọn tháp, kinh thành thật đây.*

Có luật ai dẫn dắt đây ?

Không ai ! Vì kẻ chăn bầy tiền phong,*

Dân suy ngẫm không biệt phân,

Nhân dân chỉ thấy nơi ông dẫn mình. 100

Nhắm vào của cải riêng ông,

Cũng tự thỏa mãn, chẳng cần tìm xa.

Chính phủ tồi, thấy ngay là,

Đã làm thế giới thành ra ác lòng.

Chứ không bản chất tham lam,

Roma xưa sáng khắp cùng thế gian,

Hai mặt trời chiếu hai đường,*

Một phương thế giới, một phương Chúa Trời.

Cái này làm dịu cái kia,

Thanh gươm nối gậy người đưa chiên cừu. 110

Nếu hợp sức mạnh kéo theo,

Đem lại xấu chẳng sợ nhau lỗi lầm.

Không tin nhìn lúa trổ bông,

Từ hạt nhận thấy sinh thành cây thôi.

Vùng Adige, sông Pô nước trôi,

Tìm ra phẩm giá con người thanh cao.

Trước Federigo gặp lũy hào,*

Bây giờ ai cũng cùng vào viếng thăm.

Kể kẻ tránh xa xấu lòng.

Còn người đức hạnh để cùng hàn huyên. 120

Ba ông già thời xa xăm,

Trách móc người mới, lòng luôn đợi chờ,

Ngày Chúa gọi cõi đẹp đời,

Currado da Palazzo, Gherardo tốt lòng,*

Guido da Castel gọi tên,

“Lombard giản dị” tiếng Pháp, danh gọi là.

Nói rằng Giáo Hội Roma,

Hai quyền lực kết thành ra bẩn mình,

Cả chức trách, rơi vào bùn.

-”Ôi Marco thân mến!” Tôi rằng: ”Chí lý thay !” 130

“Tôi hiểu các con Lévy,*

Vì sao không được hưởng chi gia tài.

Theo người Gherado là ai ?

Đại biểu còn lại lớp người xưa chăng ?

Chê trách thế kỷ dã man,

Phát biểu người bịp, thử lòng ta chăng ?

Hồn rẳng : -”Người nói tiếng Toscan,

Mà không biết được tốt lòng Gherardo.

Ông còn danh hiệu khác nào,

Biết cô con gái ông là cô Gaïa *. 140

Cầu Chúa phúc ban, tôi không theo,

Nhìn thấy ánh sáng xuyên vào khói mây.

Sáng trưng rồi, hãy đi đi.

Thiên thần trông thấy trước khi nơi này”.

Chẳng nghe tôi nữa hồn đi. 145

CHÚ THÍCH:

17. “Agnus Dei”. Tiếng La Tinh, câu cô đọng trong kinh cầu tạm dịch bình an và tha thứ lòng.

46. Marco de Lombard, một nhân vật triều đình sinh ở Lombard, thế hệ trước Dante, thông thái và nhiều kinh nghiệm. Có thể là Marco Trevigiana.

63-67: Có người cho nguyên nhân sự suy thoái là do các vì tinh tú, các ngôi sao chiếu mệnh, do Trời định, những người khác bảo tại ý chí con người.

Tư tưởng Dante đoạn này có thể sánh với Mạnh Tử “Dân tử tại tuế bất tại ngã”. Bọn tham quan đỗ lỗi dân chết do tại Trời nào lỗi ta. Trời gây thiên tai, hạn hán, dịch bệnh, nước lụt, làm dân chết.. chớ không phải do người cai trị. Mạnh Tử quy trách nhiệm vào người cai trị, Phạm Trọng Yêm đời Tống phát triễn quan niệm này. Người cai trị phải lo trước cái lo của thiên hạ và vui sau cái vui của thiên hạ,

Nguyễn Du có cùng quan niệm : “Xưa nay nhân đ̣inh thắng thiên cũng nhiều.”

70. Tự do, Ý chí tự do, “libre arbitre”, khái niệm này tạm dịch là ý chí tự do, một phạm trù triết học Tây phương không có ở Đông phương ngôn ngữ Việt Nam, thậm chí còn gán cho tự do nghĩa xấu ví dụ: con cái tự do quá nghĩa là con cái mất dạy, cô gái ấy tự do quá là cô gái sống buông tuồng không tiết hạnh.

96. Ngọn tháp cao là dấu hiệu người ta có thể thấy từ xa tượng trưng cho quyền lực và sự công bằng. Thành phố thực tại, ý muốn nói thành phố của Chúa Trời.

98. Người chăn chiên, người chăn bầy: chỉ Giáo Hoàng, không biết phân biệt quyền hạn, ý nói phân biệt quyền thế tục và quyền Giáo Hội.

108. Hai mặt trời: Giáo Hoàng và Hoàng Đế. Dante dựa theo lý thuyết táo bạo và tự tin của ông được trình bày trong tác phẩm De Monarchia Về chế độ quân chủ, chủ trương không có sự phụ thuộc giữa quyền thế tục và quyền Giáo Hội. Hai quyền đó độc lập với nhau, có lĩnh vực hoạt động khác nhau mà ông mệnh danh là mặt trăng và mặc trời, nhưng ở đây vì muốn nhấn mạnh đến sự bình đẳng giữa hai quyền lực, ông gọi là hai mặt trời.

117. Hoàng đế Federigo II chống lại quyền lực Giáo Hoàng, bắt đầu ở vùng Lombardia, năm 1248 quân đội nhà vua đã thất bại nặng nề ở Parma, nơi có Khâm mạng của Giáo Hoàng.

124. Curado da Palazza, quê Brescia. Làm cố vấn cho Charles Ier vua Anjou. Tổng trấn Firenze năm 1276, thủ lĩnh phái Guelfe có tiếng hào phóng.

Gherardo tốt bụng. Thủ lĩnh quân sự ở Treviso từ 1283 cho đến khi mất 1306, người bảo trợ các văn nghệ sĩ, Dante biết rõ về ông.

Guido da Castel được gọi người Pháp là “Lombard le Simple “ thuộc gia đình Roberti ở Reggio Emilia.

131. Levy được giao chức tư tế cho Giáo Hội vì thế không được quyền sở hữu đất đai, để tránh cho viên tư tế khỏi sao lãng thiên chức và tham nhũng, vì thế con cháu không được hưởng gia tài.

140: Gaïa : Con gái Gherardo, nổi tiếng về sắc đẹp và đời sống tình ái buông thả. Về nhân vật này có hai nhận định đối lập nhau. Dante nhận định qua lời Marco.

TĨNH THỔ

THI CA KHÚC XVII

Đường vòng núi thứ ba đến vòng thứ tư. Nhận thấy về sự giận dữ tội l̀ỗi. Thiên thần hiền dịu. Việt Sinh trình bày lý thuyết về tình yêu. Ý chí tự do và trách nhiệm. Phút mộng mơ của Đăng Tử. Xuất hiện kẻ khinh xuất linh mục Sân Dê Nô (San Zeno). Chứng nhân sự khinh xuất tội lỗi. Đăng Tử ngủ:

Nhớ chăng bạn hỡi đỉnh non,

Sương mù bất chợt dâng lên mịt mờ.

Như chuột chũi mắt vây che,

Những làn nước ẩm, nặng nề không gian.

Quả cầu Trời sáng rạng dần,

Khó khăn mới mở nhìn đường mù mây.

Bạn dễ dàng tưởng tượng đây,

Điều tôi thấy lại phút giây bấy giờ.

Mặt trời sắp lặn chiều tà,

Bước đi theo bước Thầy ta trung thành. 10

Tôi ra khỏi khói mây vương,

Dưới những tia nắng tắt trên biển bờ.

Ôi ! tưởng tượng lôi cuốn ta,

Đi xa đến nổi không nghe thấy gì.

Dù ngàn kèn thổi quanh đi.

Cái gì xúc động tức thì giác quan.

Một tia nắng dội hình thành,

Trên trời tự nó, hay chăng ý nào ?

Một vệt chiếu, tầm nhìn vào,

Nương tử độc ác vì sao hoá thành.* 20

Chim hót vui sướng hân hoan.

Trí óc tôi tự khép mình kín bưng.

Đến mức những gì ngoài vòng,

Có thể đi tới, không còn nhận ra.

Trí tưởng tượng tôi hiện ra.

Một người bị đóng đinh đà ngã rơi.*

Chết phẩn nộ, dữ tợn bi ai,

Cạnh Assüero vĩ đại vua ngài đại vương.*

Vợ Estèr, Mardocheo chính trung,*

Từ trong lời nói như trong việc làm. 30

Rồi hình ảnh này vỡ tan,

Như bong bóng nước bay tàn tự thân.

Chính nhờ nước nó hình thành.

Một thiếu nữ hiện trong tầm nhìn tôi,*

Khóc to : -”Ôi Hoàng hậu ơi !”

Tại sao nóng giận, mẹ thời quyên sinh.

Quyên sinh, khỏi mất Lavina chăng ?*

Mẹ ơi ! Mẹ đã mất con thật rồi.

Con khóc mẹ trước khóc người.”*

Giống như một giấc mơ thời vừa qua. 40

Ánh sáng vào mắt chói loà,

Bàng hoàng giấc mộng xóa nhòa biến tan.

Tôi bừng tỉnh giấc mộng vàng,

Từ khi ánh sáng chói chan chiếu vào.

Hơn mọi ánh sáng trên đời,

Tôi quay mình lại, mình thời đâu đây ?

Khi tiếng nói : -”Đi lối này.”

Làm tôi từ bỏ đổi thay ý đồ,

Tiếng mang khát vọng vô bờ,

Tôi chợt mong ước, đợi chờ lời khuyên. 50

Chưa thấy người nói, chưa thoả lòng,

Như mặt trời sáng tỏa vầng mắt ta.

Bởi vì ánh sáng chói lòa,

Phải chăng sức lực mình đà thiếu chăng ?

-”Ấy một thiên thần chỉ đường,

Đưa ta đến đỉnh núi non trên vòng.

Ẩ̉n sau ánh sáng tự thân.

Giúp chúng ta tựa chính mình thần lo.

Ai nguyện cầu, thần biết cho.

Chớ có sống sượng vu vơ chối lời. 60

Chúng ta hãy theo lời mời,

Rão nhanh bước khẻo tối trời, trước khi.

Chậm, không trở lại ngày mai.”

Vị Thầy hướng dẫn tiếp lời. Cả hai

Liền quay lên bậc chân đi,

Vừa bậc thứ nhất, tiếng gì bay lên.

Tôi nghe cánh vổ gần bên,

Gõ nhẹ vào mặt, lời vang: “An bình.*

Sung sướng thay, kẻ không giận cuồng !”

Rồi những tia nắng cuối cùng đêm lên. 70

Trên trời cao ngẫng đầu trông,

Bốn phương sao đã dần dần hiện ra.

- “Ôi sức sống biến đâu ta.”

Tôi thầm tự hỏi mình và mõi thân,

Thấy mình muốn được nghỉ chân.

Chúng tôi dừng lại bậc thềm đường lên.

Không lên cao nữa đứng yên,

Như con thuyền đã lên trên bãi bờ.

Tôi dừng, nghe ngóng đợi chờ,

Để xem tiếng nói căn cơ có gì. 80

Rồi tôi quay sang hỏi Thầy:

-”Cha nhân từ nói con đây rõ lời.

Vùng này gội rữa tội nào ?

Dù dừng, Thầy cứ giảng bao nhiêu điều.”

Thầy rằng : -”Điều thiện lòng yêu,

Chưa xứng bổn phận, cần nhiều sức đây,

Tạo đà mới, chèo chậm đi.

Nhưng để con hiểu nơi đây rõ ràng.

Hãy chăm chú để nhận nhìn,

Đôi điều ích lợi khi dừng chân đây. 90

Đấng tạo hóa cả con người.

Thầy tiếp :-”Con hỡi không ai không tình,

Tình tự nhiên, tình lý trí , biết rằng:

Tình tự nhiên chẳng sai lầm, luôn luôn,

Lý trí đối tượng lẫn lầm,

Bởi nhiều hay thiếu hụt sinh lực mình.

Chừng nào chưa hướng thiện căn,

Và biết độ lượng việc không gì cần.

Không gây điều xấu bản thân,

Nhưng khi việc ác lại tầm điều hay. 100

Nhiều hay ít mức cần này,

Con người đã chống Chúa Trời tạo sinh.

Từ đó có thể hiểu rằng :

Mọi đức hạnh phát tự nguồn tình yêu.

Và hành động đáng trị trừng.

Bởi tình yêu chẳng quên lòng chăm lo.

Tình yêu cho, hạnh phúc người,

Chống lại mọi hận thù nơi chính mình.

Chẳng ai thể quan niệm rằng :

Tách biệt tạo hoá vẫn luôn tự tồn. 110

Không ai ganh ghét cội nguồn,

Nếu ta nhìn rõ điều còn lại đây.

Điều ác cho đồng loại này,

Tình sinh ba cách từ nơi vũng bùn.

Khi người bên cạnh cơ hàn,

Nhiều người mong muốn mình lên tuyệt vời,

Mong người danh vọng buông rơi,

Kẻ thì sợ mất quyền, thời tiếng danh.

Mất ân huệ, kẻ khác tiến thăng,

Trông họ điều ngược lại, mong buồn phiền. 120

Kẻ thì xấu hổ điều làm,

Xúc phạm, thèm khát quay sang trả thù.

Gây xấu người khác đủ điều,

Ba kiểu tham muốn hận sầu là đây.

Ta muốn con thấy kẻ khác này,

Muốn làm điều thiện bằng tay suy đồi,

Điều thiện lầm lẫn mù mờ.

Nơi hồn tạm nghỉ và chờ ước trông.

Cố đạt đến đỉnh hoài mong,

Nếu tình yêu thúc đẩy lòng, ta lên. 130

Hãy đến nơi tầng cao hơn,

Là sự trừng phạt sau lòng ăn năn.

Sung sướng không của cải mang,

Không phải hạnh phúc đến cùng thiện căn.

Nó là quả của điều lành.

Mà tình yêu quá nhiệt nồng bê tha.

Hồn khóc ba tầng trên ta,

Nhưng sự phân loại ra ba thế nào,

Ta không nói, con ngẫm xem sao ! 139

CHÚ THÍCH

20. Nương tử độc ác hoá thành chim: Progne điên cuồng nổi giận trước việc chồng là Tereo cưỡng hiếp em gái mình là Filomela, nên đã giết con trai Iti, làm thành bánh bột cho chồng ăn. Để tránh sự trả thù của chồng. Progne tự biến thành chim họa mi và Filomela thành chim én.

Đây là ví dụ đầu tiên về sự giận dữ điên loạn đã dẫn đến tội lỗi và bị trừng phạt. Chú ý con chim họa mi thì hót vui vẻ, con chim én rầu rĩ.

27. Một người bị đóng đinh câu rút. Đây là Aman. Thượng thư đầy quyền lực của vua Ba Tư Assüero (Assuérus), muốn giết Mardoceo (Mardochée), cậu của Hoàng hậu Estèr (Esther ) và sát hại dân Do Thái. Bà Hoàng hậu người Do Thái này biết kế hoạch của Aman, báo cho chồng vua Assüero biết, kết quả Aman bị đóng đinh vào thập tự giá đã được chuẩn bị trước dành cho Mardoceo. Các tính từ ”vĩ đại” dành cho vua Assueo và “chính trực“ dành cho Marcoceo của Dante không được các nhà văn bản học đồng tình, có người chứng dẫn rằng các văn bản Commedia cổ không có hai tĩnh từ này.

34. Một thiếu nữ : Lavian. Tên do Dante viết trong nguyên tác tiếng Ý, các nguồn tư liệu khác chép Lavinia, con gái duy nhất của Latinus, vua xứ Latinum và Hoàng hậu Ameta, trước đính hôn với Turno, nhưng rồi kết hôn với Enéa. Hoàng hậu Amata thiên về Turno, tức giận điên cuồng treo cổ tự tử.

Chính con khóc cái chết của mẹ trước khi khóc cái chết người khác. Người khác ý muốn nói Turno.

68. An bình: nguyên tác tiếng La Tinh “Beauti pacifici”.

91. Sự sắp xếp các linh hồn trong Tĩnh thổ không thuộc về tội lỗi mà về khuynh hướng, bởi sự phân tích khái niệm tình yêu, là nguồn gốc mọi đức hạnh và tội lỗi.

TĨNH THỔ

THI CA KHÚC XVIII

Tầng núi thứ tư, những kẻ lười biếng, Việt Sinh giải thích bản chất tình yêu, ý chí tự do và trách nhiệm con người. Những kẻ sơ xuất. Tấm gương sự lười biếng bị trừng phạt, Tu Viện trưởng dòng Thánh Đờ Nô. Đăng Tử ngủ và nằm mơ.

Bài biện luận kết thúc lời,

Vị bác học hướng mắt tôi lặng nhìn,

Để xem tôi có hài lòng,

Còn tôi chuyện mới băn khoăn vẫn còn.

Tôi im lặng, tự nhủ mình,

“Tất cả câu hỏi gieo thêm nặng Thầy.”

Người cha thực sự thấy ngay,

Rụt rè tôi chẳng tỏ bày công khai,

Khuyến khích tôi sức tỏ lời.

Tôi : -”Thưa Thầy đã sáng soi tầm nhìn, 10

Ánh sáng làm con rõ lòng.

Các lý Thầy đã biện phân rành rành,

Con xin Thầy, cha hiền lành,

Giảng thêm con hiểu về tình yêu thương.

Dẫn đến thiện hay nghịch lòng.

-”Nhìn ta”, đôi mắt tinh thông, Thầy rằng :

- “Với trí tuệ con hiểu rành,

Sai lầm những kẻ mù đang dẫn đường,

Linh hồn sinh để yêu thương,

Quay về những cái nó trông thích lòng, 20

Thích thú thức tỉnh thực hành,*

Lý trí rút tỉa từ trong thực này.

Một hình ảnh mở lòng đây,

Làm hồn ta phải chuyển xoay tấc lòng.

Nếu hướng đối tượng tâm hồn,

Sự thu hút ấy là tình tự nhiên.

Niềm vui thành mới kết liên,

Giống như ngọn lửa bốc liền không trung.

Bốc lên do bản chất sinh,

Thì bản chất đó sẽ tồn tại lâu. 30

Cũng vậy hồn trí khát khao,

Tâm hồn vận động sẽ không sao dừng.

Bao điều vui được yêu thương.

Giờ con có thể rõ đường nhận chân.

Sự thật che bởi người tin,

Mọi tình yêu đáng khen mình tự thân.

Bởi bản chất có thể rằng:

Không phải đều tốt mọi con dấu nào,

Chất sáp dù tốt mặc dầu.”

-”Lời Thầy con trí trong đầu dõi theo” 40

Tôi rằng : “Khám phá tình yêu,

Cũng vì như thế, còn nhiều mổi nghi.

Bởi tình yêu từ ngoài đi,

Nếu hồn ta cũng tìm gì đến nơi.

Đúng hay sai chẳng công chi.”

Thầy rằng : -”Con thấy lý gì ở đây,

Ta không nói, để rồi nay,

Bích Chi giải rõ con này lòng tin.(Béatrice)

Mọi dạng vật thể biệt phân,

Vật chất kết hợp vào trong thực hành. 50

Chứa đựng đặc thù tính năng,

Nhờ hoạt động nó mà lòng cảm thông.

Không hiện gì ngoài hiệu năng,

Giống như cây sống trên cành lá xanh.

Cũng vậy từ đâu ra mình,

Hiểu biết khái niệm thành hình đầu tiên.

Thèm muốn bản năng đầu tiên

Trong ta như bản năng thành loài ong,

Thú đầu tiên làm mật ngon,

Chẳng gì xứng đáng để cùng khen chê, 60

Nhưng để mọi việc hợp hòa,

Bẩm sinh con đức độ là khuyên răn.

Canh chừng nơi ngưỡng bằng lòng,

Ấy là nguyên tắc sinh thành tạo ra.

Lý do xứng đáng tùy là,

Chọn tình tốt xấu nó đà tiếp thu.

Từ nơi lẽ phải đáy sâu,

Nhận ra được tự do đầu bẩm sinh.

Cho thế giới đạo đức lành,

Do đó thừa nhận từ cần thiết ra. 70

Mọi tình yêu cháy trong ta,

Khả năng kiềm chế lòng ta tự mình.

Bích Chi đức tính cao thanh,

Tự do ý chí cảm thông giữ gìn.*

Nếu nhớ, nàng nói cùng con.”

Vầng trăng xế đã nửa đêm tà tà.

Vài vì sao muộn hiện ra,

Giống như nồi nóng chảy qua không ngừng.

Hiện trên không trung bình minh,

Mặt trời rạng rỡ, dân Romain lúc này 80

Thấy trời lặn giữa Corse và Sardaigne đây.

Mang nhiều vĩ đại vị Thầy tiếng danh.*

Làng Pietola hơn Mantouana kinh thành.*

Giải tôi gánh nặng của lòng nghi nan.

Trong trí tôi nhận rõ ràng,

Lời Thầy mở rộng sáng trong tâm hồn.

Tôi như thiu thỉu mơ màng,

Đột nhiên thức tỉnh giấc còn mộng du.

Còn nhiều âm hồn đến sau,

Đã đi đến kịp bước nào theo chân. 90

Như xưa Ismeno, Asopo dọc sông

Giữa đêm thành Thèbes đám đông lễ cầu,*

Đền Thần Bacchus nguyện cầu.*

Cũng như thế đó kéo nhau chung cùng,

Đến đây sãi bước nhanh chân,

Bị thôi thúc bởi tốt lành tình yêu.

Chỗ chúng tôi, họ chạy nhanh,

Cả một đoàn lớn chuyển vòng đi lên.

Hai người đi trước khóc than :

“Maria vội chạy lên miền núi xa.” 100

“Và “César để khuất phục Ilerda,

Đánh Marsila đến Ispagna chạy tràn.”*

“Nhanh, nhanh đừng mất thời gian.”

“Bởi thiếu tình yêu”. Tiếng còn vọng lên.

“Ham việc tốt được phúc ân,”

“Hỡi người hãy lấy nhiệt tình hôm nay.

Bù chậm trể chểnh mang này.

Mà lòng lãnh đạm đã thay việc lành.”

-“Người này còn sống, rành rành,

Tôi không dối, muốn lúc bình minh lên. 110

Hãy chỉ dùm tiếp lối đường.”

Vị Thầy hướng dẫn, tỏ tường hồn linh.

Một linh hồn chợt nói rằng :

-”Theo sau tôi đó, sẽ tìm lối đi.

Chúng tôi vì quá muốn đi,

Cho nên không thể chờ gì.” “ Thứ tha !”

“Người xét, nếu thiếu hào hoa,

-Vérona, San Zeno tôi vốn là cha xứ dòng.*

Triều Barborossa thánh vương,*

Mà Milan vẫn nhắc lòng đớn đau.* 120

Có kẻ một chân xuống mồ,

Chẳng bao lâu nữa khóc tu viện này.

Buồn khổ, từng nắm quyền đây,

Vì con trai trót thân đầy xấu xa.*

Hồn tệ mạt, dòng xấu xa !

Dự hàng giáo phẩm phận là chăn chiên.”

Hồn còn nói hay lặng im,

Bởi vì ông đã đi liền ra xa.

Nhưng tôi hiểu, nhớ mãi mà,

Lời Thầy giúp đỡ tôi qua các tầng, 130

Rằng : -”Quay lại nhìn hai hồn.

Còn đang đi đến, xé tan biếng lười.”

Đi sau, họ nói : -”Hắn chết rồi”.

“Dân đầu tiên đã mở trời biển ra.

Jordain thấy kẻ kế thừa,*

Những người không chịu nỗi qua nhọc nhằn.

Với con Anchise phút cuối cùng,*

Cho mình cuộc sống chẳng còn vinh quang.”

Khi các hồn đó xa dần,

Chúng tôi chẳng thấy, chẳng nhìn họ đi. 140

Một ý mới đến với tôi.

Từ đó lại nẩy sinh sôi nhiều điều.

Liên tưởng bao ý trăm chiều,

Đến nỗi nhắm mắt phiêu phiêu cõi lòng,

Từ ý nghĩ giấc mộng thành. 145

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh chuyển ngư thơ lục bát

CHÚ THÍCH:

21. Thức tỉnh trong hành động : Hồn con người tự mang trong nó khả năng tình yêu, nó hướng về tất cả những điều gây thích thú, sung sướng, dẫn đến thực hiện những điều trong tầm nhìn.

74. Đức tính cao thanh. Đó là lý trí, lẽ phải hướng dẫn hành vi con người mà Béatrice và cà Thần học gọi là tự do ý chí (libre arbitre).

8I. Đảo Corse (Corsica) thuộc nước Pháp. Sardegna (Sardaigne) thuộc nước Ý, trong biển Tirreno phía Tây nước Ý, phía Nam nước Pháp vùng biển Địa Trung Hải.

83. Pietola. Một làng nhỏ nơi Virgilio sinh ra, gần thành phố Mantova.

91. Ismeno và Asopo: hai con sông ở Béotia, có lễ hội nổi tiếng, người Tebani La Mã tổ chức tế Thần Rượu Nho Bacco (Bacchus) vị thần bảo trợ của họ, dân vùng này trồng nho làm rượu.

100. Maria chạy vội lên núi để thăm chị em họ Eliabetla. (Theo Kinh Thánh).

101. Ilerta. César để Brutus ở lại, khuất phục Marsiglia (Marseille) còn bản thân mình vội sang Tây Ban Nha tổ chức bao vây Ilerda.

Đây là hai hành động do ý muốn tốt lành và tình yêu đúng đắn.

118.Tu viện thánh Zeno (Dê Nô) ở Verona, thời vua Federico Barborossa do Gherardo làm Tu viện trưởng. Ông ta mập và lười biếng.

Barlorossa đã ra lệnh phá hủy thành phố Milano năm 1162.

124. Thân đầy xắu xa : Giuseppe con hoang của Alberto delle Scala, lãnh chúa Verona là một người dị dạng xấu xí.

134. Từ đoạn này nói những câu lộn xộn của đám đông hàm ý: Hắn chết rồi là đám đông người Do Thái nói về Chúa Jesus. Dân tộc đều tiên mở trời biển ra là dân Phénicien vùng Liban, Do Thái đầu tiên đóng thuyền đi ra khơi đi khắp vùng Địa Trung Hải.

135 Jordan,(Jordain, Giordano) con sông chảy qua Palestine, nơi chúa Jésus được thánh Jean Batiste rửa tội, sông này ngăn đôi hai nước Jordanie và Do Thái, chảy vào Biển Chết.

138. Con trai Anchise tức Énée (Enea), trong Sử thi Iliade của thi hào Homère. Khi thành Troie thất thủ, Enée dẫn dân Troie ra đi. Dân Troie không muốn theo Enée đến Roma lập quốc mà muốn dừng chân lại ở Sicila.