Baby Einstein
Figure 1: Cái lưỡi của nhà bác học Einstein ngày sinh nhật 72 tuồi của ông (14 tháng 3 năm 1951)
(Hình của Wikipedia)
Mặc dù một số nước châu Âu có vẻ có thành kiến đối với trình độ trí thức của người Mỹ nói chung, đối với các cha mẹ trung lưu ở Mỹ , nhất là giới tốt nghiệp đại học, sự học hành và phát triển tâm trí của con cái là ưu tư hàng đầu, không kém gì ngày xưa tại Việt nam chúng ta , lúc mà đến mùa thi cái đau đớn thất vọng ghê gớm nhất là “thi không ăn ớt thế mà cay”. Cho nên ai cũng lo chuẩn bị sớm, từ lúc con mình còn trong bụng mẹ, để làm sao cháu bé thông minh hơn người.
Một số DVD dành cho các baby bao gồm đủ thứ kiến thức cha mẹ ráng cho em bé được “exposed” (tiếp cận) càng sớm càng tốt, hy vọng con mình không ít thì nhiều sẽ giống như nhà bác học nổi tiếng Einstein (1879-1955). Và loại baby DVD nổi tiếng nhất tên là “Baby Einstein” của The Walt Disney Company được bán rất chạy. Một số chuyên gia cho rằng, các DVD này chỉ có làm cho em bé chú ý chứ không làm cho sự phát triển của em thăng tiến chút nào (Jay Hoecker; Mayo Clinic). Một số khảo cứu cho thấy bé từ 8-16 tháng càng coi TV/video loại giáo dục này thì khả năng ngôn ngữ (số từ bé biết dùng) càng thấp. Trong lúc đó thì nếu nói chuyện, kể chuyện cho em bé nghe thì vốn từ ngữ của nó phong phú hơn. Hàn lâm Viện Nhi Khoa Hoa kỳ (AAP) cũng khuyên cha mẹ nên nói chuyện, chơi đùa, hát với em bé , đọc cho bé nghe, đừng cho trẻ dưới 24 tháng xem TV hoặc video.(1)
Một vấn đề đang xuất hiện hiện nay là chiều hướng các iPad và iPhone càng ngày càng được các phụ huynh cho các em dùng, càng ngày càng thông dụng cho các trẻ em nhỏ tuổi hơn. Một video trên youtube được phổ biến rộng rãi cho thấy một bé 1 tuổi, vì quen dùng ipad, lúc cầm cuốn tạp chí lên cũng lấy ngón tay quẹt trên trang giấy để lật trang sách đó, nhưng thất bại. Cuốn tạp chí được bé xem như là một cái "iPad bị hư" (“A magazine is an iPad that does not work”). Câu hỏi đặt ra là các iPhone, iPad,eBook có giúp cho các em học dễ dàng hơn trước không. Những tiến bộ kỹ thuật mới đây làm trang eBook giống trang sách thật hơn trước nhiều, tuy nhiên cho tới nay vẫn có những ưu thế của sách giấy mà eBook chưa có được. Theo các nhà nghiên cứu, trẻ dùng trang điện tử có thể gặt hái kiến thức tương tự như trang giấy, tuy nhiên trong tình trạng hiện nay, thứ nhất người đọc không chú ý nhiều như lúc đọc sách (attention), thứ hai không nhớ nhiều như lúc đọc trang giấy (memory). Thật vậy tờ báo hay cuốn sách có ba chiều ngang, dọc, và bề dày, và người đọc vừa đọc các hàng chữ, vừa ghi nhận vị trí của những chữ đó trong ba chiều trên: bên phải hay bên trái trang, phía trên hay đoạn cuối trang, đoạn đó nằm phần nào cuốn sách, phía trước mỏng, phía sau dày, lúc mới bắt đầu cuốn sách, và ngược lại lúc cuốn sách gần hết. Nói cách khác, người đọc "navigate" (điều hướng) trong cuốn sách, trên từng trang sách, và động thái này giúp sắp xếp và nhớ những gì mình đọc trong nhiều vùng khác nhau của não bộ, những vùng này liên hệ đến những cảm nhận khác nhau về không gian và thứ tự thời gian lúc đọc sách.
Tuy nhiên, vì đã gọi là Baby Einstein, chúng ta sẽ thấy khả năng ngôn ngữ (verbal abilities) chưa hẳn là thứớc đo duy nhất của phát triển tâm trí và nhất là nền móng của khả năng sáng tạo khoa học như trường hợp của chính nhà bác học Einstein mà chúng ta bàn đến sau đây:
Einstein đến ba tuổi mới biết nói, đến chín tuổi nói vẫn chưa sỏi, chỉ trả lời được sau khi suy nghĩ thật lâu, đến đổi cha mẹ ông nghi rằng đứa bé thông minh dưới mức bình thường.Đứa bé không chơi với ai, và tất cả thầy cô đều nghĩ rằng tương lai cậu ta không sáng sủa tý nào. Lúc bố Einstein hỏi thầy hiệu trưởng nên cho con mình học nghề gì, thì ông ta trả lời rằng việc đó “chẳng có gì quan trọng, vì nó sẽ chẳng thành công trong bất cứ chuyện gì cả’.
Tuy nhiên đến 12 tuổi thì Einstein đột nhiên khám phá ra, theo lời chính ông, “một ý thức tôn giáo sâu xa” (deep religiosity),ông cảm thấy “một nhu cầu tuyệt vọng để tìm kiếm trật tự trong một thế giới hổn độn” (“a desperate need to find order in a chaotic world”).Theo như ông nhận xét, người lớn bình thường chẳng bao giờ ngừng lại mà suy nghĩ về không gian và thời gian, xem như những chuyện hiển nhiên chẳng ai buồn thắc mắc tự hỏi nó là cái gì. Riêng phần Einstein, theo ông,”vì sự phát triển trí thức của tôi bị tụt hậu, do đó tôi chỉ suy nghĩ thắc mắc về không gian và thời gian sau khi tôi đã trưởng thành.”(2)
Đến năm 1925 thì Einstein công bố bài nghiên cứu đầu tiên và sau đó trở thành nhân vật độc nhất vô nhị của khoa học thế kỷ thứ 20 và cũng là một trong những nguyên nhân thành hình quả bom nguyên tử thả ở Hiroshima.
Hình 2: Não bộ gồm hai bán cầu. Phần bên trái điều khiển cử động bên phải cơ thể (tay phải, chân phải, vv), về tư duy thường là phần trội, chuyên về logic, phân tích, ngôn ngữ khoa học, toán, lý trí. Phần bên phải điều khiển cử động nửa người bên trái, thiên về tư duy bao quát tổng hợp (holistic thought), trực giác, sáng tạo, nghệ thuật. Trên thực tế, hai bán cầu não làm việc ăn khớp, hài hoà với nhau để tạo nên "con người " toàn bộ của mỗi cá nhân chúng ta.
(Image credit: ninespv.wordpress.com)
Làm sao kết hợp sự “chậm lụt” trong việc học tại trường lớp với một óc sáng tạo có một không hai như vậy trong khoa học? Tác giả Patten trong đoạn sau đây giải thích hiện tượng này bằng sự hiện hữu của nhiều cách làm việc (modalities) khác nhau của bộ óc con người. Có cách hoạt động căn cứ trên ngôn từ (verbal modalities) đặt cơ sở trên bán cầu não trái (bán cầu trội, dominant hemisphere) và những cách “không –ngôn từ” (non-verbal ; không dùng lời) cơ sở trên bán não phải. Einstein học chậm ở lớp, nói năng ngập ngừng là vì các khả năng ngôn từ kém, ngược lại khả năng “không ngôn từ” (non-verbal) vượt bực của bộ óc ông thì xuất chúng và sáng tạo ở mức có thể đảo lộn thế giới. Hình như trong trường hợp hội chứng Asperger và một số người “tự kỷ bác học” (autistic savant) cũng có một số nét tương tự ( khả năng ngôn ngữ kém, kém giao tế, chỉ chú ý mãnh liệt vào một lãnh vực trí thức rất hẹp) cho nên một số nhà khảo cứu cho rằng Einstein cũng như Newton đều là những trường hợp hội chứng Asperger.(3) (Hội chứng Asperger nay được xem như là một biểu hiện của phổ tự kỷ [Autism spectrum], nằm ở phía triệu chứng nhẹ về ngôn ngữ như chậm nói, về kỹ năng xã hội, giao tế, nhưng trí thông minh bình thường hoặc cao hơn bình thường).
“Khoa học gia nổi tiếng Einstein công nhận rằng quá trình suy nghĩ (thought process) sáng tạo được vận dụng trong sự phát minh thuyết tương đối và những canh tân khác của ông đều không thuộc lãnh vực ngôn ngữ (non verbal) mà là kết quả của thao tác có tính xây dựng (constructive manipulation) của những hình ảnh (images) được thể hiện trong tâm trí. Xét qua tiểu sử của Einstein, người ta thấy rằng ông bị trở ngại (disability) trong lãnh vực ngôn từ, trái ngược nổi bật với những khả năng của ông trong những hoạt động “không-thuộc-về-ngôn-từ” (non verbal spheres of activities). Viêc ông học kém ở trường, hạnh kiểm xấu lúc còn nhỏ, khả năng ngôn ngữ kém và phát triển chậm có thể giải thích được bằng một khiếm khuyết trong sự học hỏi bằng ngôn từ (verbal learning) gây ra bởi một sự rối loạn cơ năng (dysfunction) của bán cầu não trội (não bộ bên trái). Cũng theo chiều hướng đó, những khả năng phi thường về lãnh vực thị giác và không gian (ba chiều)(visual and spatial abilities) có thể giải thích bằng cơ chế bù trừ của phiá bên bán cầu não không trội (non dominant hemisphere).
Ít lắm là cũng có được một khoa học gia khắc phục được một điểm bất lợi (handicap) của mình bằng cách tránh né phương thức ngôn từ (verbal modalities) trong đó mình yếu kém, và thành công vĩ đại bằng cách vận dụng phương thức khác ít được dùng tới là sự suy nghĩ bằng hình ảnh (visual thinking). Chuyện này gợi ý cho một số người có thể dùng một chiến lược tương tự để giải quyết vấn đề của họ, và rằng trong nền giáo dục của chúng ta thiên về ngôn từ, có thể làm cho một số thiên tài về suy nghĩ bằng hình ảnh không thực hiện được toàn bộ khả năng tiềm tàng của họ.”(4)
Tuy nhiên, chúng ta nên nhớ rằng thuyết chia não bộ ra làm hai phần, bán cầu trái chuyên về lý luận, ngôn ngữ, bán cầu phải chuyên về suy nghĩ phi-ngôn ngữ, cảm tính, chỉ là một lối giải thích, một mô hình làm việc tương đối đơn giản để hiểu cơ năng bộ óc. Trên thực tế, hai bán cầu não làm việc ăn khớp, hài hoà với nhau để tạo nên "con người " toàn bộ của mỗi cá nhân chúng ta.
Chú thích:
(1) Discourage television viewing for children younger than 2 years, and encourage more interactive activities that will promoteproper brain development, such as talking, playing, singing, andreading together.
(2) 'I sometimes ask myself,' he once said, 'how did it come that I was the one to develop the theory of relativity. The reason, I think, is that a normal adult never stops to think about problems of space and time. These are thing which he has thought of as a child. But my intellectual development was retarded, as a result of which I began to wonder about space and time only when I had already grown up."
http://www.tparents.org/Library/Unification/Publications/1920/1920einstein1a.htm
(3) http://rarediseases.about.com/cs/aspergersyndrome/a/041003.htm
(4) Patten, trích dẫn bởi David S. Martin trong “Cognition, Education and Deafness”, Gallaudet University Press xuất bản.
BS Hồ văn Hiền
(Hien V. Ho, MD, FAAP)
8-6-2009 - 19-3-2014