Nguồn Gốc Vài Nhân Vật Halloween:

Zombies, Ma, Frankenstein

Zombies:

Tính năng đặc trưng: nét mặt không biểu lộ tình cảm, tình trạng phân hủy đang tiến triển, đờ đẫn, dáng đi lọng cọng, mất chức năng nhận thức, mắc chứng hôi miệng nghiêm trọng, nhịp tim bằng số không, đói thèm ăn não vô độ.
Các xác chết, “kẻ không chết” (the undead), xác chết làm sống lại mà chúng ta biết và sợ hãi ngày hôm nay, từ các bộ phim như Night of the Living Dead và chương trình truyền hình như The Walking Dead, khác với tổ tiên zombie của họ trong văn hóa dân gian.
Từ "zombie" lần đầu tiên được ghi lại vào năm 1819 và bắt nguồn từ zombi tiếng Pháp, của Haiti hoặc zonbi trong thổ ngữ Haiti pha tiếng Pháp, một trong hai từ đó có thể có nguồn gốc từ nzumbi từ châu Phi. Giống như zombie ăn não hiện đại của chúng ta, thây ma Haiti là xác chết, nhưng thường được tạo ra thông qua ma thuật hoặc thuật phù thủy và không phải là do virus hay bệnh dịch hạch. Những thây ma này là những automaton (người máy) câm, thường dưới sự kiểm soát của một thầy pháp hay phù thủy bokor và hành động như nô lệ phục vụ cho cá nhân và không có ý chí riêng của họ.

Zombies vẫn được báo cáo ở Haiti. Một bài báo năm 1997 trên tạp chí The Lancet đã mô tả ba trường hợp báo cáo về “zombie hoá” ngày nay. Một báo cáo liên quan đến một phụ nữ ở độ tuổi 30 đã bị chết vì bệnh sốt và được chôn cất. Ba năm sau, cô đã được nhìn thấy lang thang trong làng, và được xác định bởi gia đình và bạn bè. Ngôi mộ của cô được mở ra và được tìm thấy là đầy đá. Cô được nhận vào bệnh viện tâm thần ở Port-au-Prince. Sau khi kiểm tra, cô ấy luôn luôn cúi đầu xuống, đi rất chậm và cứng nhắc, hầu như không cử động tay. Cô ấy không trả lời câu hỏi và khi cô ấy nói, gần như không ai hiểu nổi. Chẩn đoán giả định là tâm thần phân liệt thể catatonic (catatonic schizophrenia), "đó là một bệnh tâm thần không phải là không phổ biến tại địa phương”, các tác giả viết.

“Không chắc có một giải thích duy nhất cho tất cả các zombie. Nhận dạng sai lầm một người xa lạ, lạ lùng, bị bệnh tâm thần bởi những kẻ đang để tang một người thân là giải thích khả dĩ nhất “ các tác giả kết luận. “Những người bị bệnh tâm thần phân liệt mãn tính, tổn thương não, hoặc thiếu khả năng học tập đi lang thang ở Haiti không phải là hiếm thấy, và họ hay có vẻ như thiếu ký ức và trí nhớ, và đây lại là đặc điểm của một zombie.”
Nhân đây, thói ăn não nạn nhân (brain eating) không đến từ văn hóa dân gian về zombie. Đó là một hiện tượng của điện ảnh xuất hiện trong nền văn nghệ pop hiện đại lần đầu với bộ phim hài zombie năm 1985 "The Return of the Living Dead".

Ma (Ghosts)

Tính năng đặc trưng: hình thể trong suốt, vô hình dạng, rên rỉ một cách bệnh lý, bay lãng đãng thường xuyên, thoát xác, u sầu.
Ma xuất hiện trong văn hóa dân gian của mọi nền văn hóa. Ngay cả trong thời điểm hiện tại, 42% người Mỹ tin có ma - một con số đã tăng lên trong những năm gần đây, theo một cuộc thăm dò ý kiến ​​của Harris Poll.

Không biết bao nhiêu giả thuyết tìm cách giải thích ma. Tuy nhiên, trong thế giới y học, ở những người có vẻ bình thường, những người báo cáo nhìn thấy ma hoặc quái vật thật ra có thể đấy là những ảo giác cực kỳ sống động. Ảo giác như vậy tự nó có thể tương đối vô hại, nhưng chúng có thể là tiền đề cho một tình trạng thoái hóa thần kinh nghiêm trọng, chẳng hạn như bệnh Parkinson hoặc chứng mất trí (bịnh lẫn) với các thể Lewy hiện diện trong tế bào thần kinh. (Lewy body dementia).

Trong một trường hợp ở Nhật Bản, một người đàn ông 60 tuổi đã báo cáo thấy ma nhiều lần. Một lần, sáu bóng ma xông vào phòng khách của anh ta. Những con ma không trả lời khi người đàn ông hỏi họ, và họ biến mất khi anh ta cố gắng chạm vào một con ma trên vai. Trong lần thứ hai, người đàn ông đứng dậy khỏi giường vào giữa đêm và thấy vợ mình đang nằm ở hành lang, chảy máu từ vết thương dao đâm. Khi anh đưa tay ra giúp vợ, bà vợ cũng biến mất khi anh ta chạm vào.
Những bóng ma có tồn tại, hay chúng là sản phẩm của trí tưởng tượng quá mức? Câu trả lời có thể nằm ở đâu đó ở giữa hai điều trên.
Các nhà thần kinh học chẩn đoán hiện tượng teo vỏ não phía sau não bộ (posterior cortex atrophy) gây ra bởi chứng mất trí với thể Lewy hoặc bệnh Alzheimer. Teo các thùy chẩm và thùy thái dương (atrophy of occipital and temporal lobes) của ông ta và giảm lưu thông máu đến não ở các thùy đỉnh và trán (decreased cerebral perfusion in the parietal and frontal lobes) có thể gây ra ảo giác thị giác sống động của con người.
"Chúng tôi đề xuất rằng một số trường hợp nhìn thấy ma thực sự là ảo giác về thị giác ở những người bình thường, rất hiếm khi xảy ra, nhưng thường xảy hơn là giới y khoa chúng ta nghĩ," các nhà thần kinh học viết.
Các nguyên nhân y khoa khác có thể xảy ra đối với hiện tượng thấy ma là những trải nghiệm “huyền bí” (paranormal) gây ra bởi sự căng thẳng gây chấn thương (traumatic stress) cũng như ảo giác thị giác (visual hallucination) xảy ra với chứng tê liệt trong giấc giấc ngủ (sleep paralysis).

(Trong giấc ngủ giai đoạn mắt cử động nhanh (REM sleep), các cơ bắp bị trở nên tê liệt, cho nên những hành động trong mơ không được thực hành; ví dụ nằm mơ thấy mình chạy, nhưng chân không nhúc nhích)

Quái vật Frankenstein

Tính năng đặc trưng: màu xanh lá cây nhạt, dáng đi lom khom, nhiều vết may và vết sẹo phẫu thuật, kém phát triển kỹ năng xã hội (do não bất thường?), sợ lửa, bu lông ở cổ.

Nguồn gốc lịch sử của câu chuyện của Frankenstein khá nổi tiếng. Một đêm tối và bão tố, Mary Shelley và phu quân tương lai/ nhà thơ Percy Bysshe Shelley tụ họp trong một dinh thự với Lord Byron và một nhà văn học khác. Byron thách thức tất cả mọi người đưa ra một câu chuyện ma thật đáng sợ. Mary Shelley, chỉ mới 18 tuổi vào thời điểm đó, kể lại câu chuyện mà sau này trở thành cuốn tiểu thuyết Frankenstein năm 1818 của cô - và cô đã thắng được thách đố nói trên.
Nguồn gốc y học của con quái vật Frankenstein không hoàn toàn rõ ràng như vậy, nhưng chúng xuất phát từ ít nhất hai khám phá mang tính cách mạng trong khoa học và y học vào cuối thế kỷ 18.
Phát hiện đầu tiên là hồi sức cho nạn nhân chết đuối. Mãi cho đến cuối thế kỷ 18, các bác sĩ mới nhận ra rằng một số người đã chết đuối có thể được hồi sinh nếu được cứu thoát nhanh chóng khỏi nước và ngay lập tức đưa ra các biện pháp hồi sức.
Hồi đó, mẹ của Mary Shelley, nhà triết học Mary Wollstonecraft, đã cố gắng tự sát bằng cách nhảy từ một cây cầu vào năm 1795, khoảng hai năm trước khi con gái bà được sinh ra. Nhưng một số thuỷ thủ nhanh trí đã kéo cơ thể bất tỉnh của Wollstonecraft ra khỏi sông và hồi sinh bà - làm bà rất thất vọng . Hai năm sau, bà chết vì nhiễm trùng hậu sản chỉ sau 10 ngày sau khi con gái ra đời. Không lạ gì, đề tài đưa người chết trở lại cuộc sống cũng như đề tài của một “đứa trẻ không có mẹ” đều là những chủ đề quan trọng trong tiểu thuyết của Mary Shelley.
Khám phá mang tính cách mạng thứ hai là điện sinh lý học (electrophysiology). Vào cuối những năm 1700, các nhà khoa học đã chứng minh rằng một dòng điện - từ một cơn bão sét, một máy điện, hoặc pin điện mới được phát minh - có thể được cho chạy vào các dây thần kinh của động vật đã chết để kích thích cơ bắp của nó chuyển động. Trong một cuộc biểu diễn, đầu một con bò bị cắt khỏi thân thể còn có thể giật giật và mở mắt.
Năm 1803, một thí nghiệm giật gân hơn liên quan đến việc ứng dụng dòng điện vào tử thi của một người bị kết án tử hình, khiến cho cơ thể co giật. Khi dòng điện được áp dụng cho khuôn mặt của tù nhân, hàm của anh ta siết lại và mắt anh mở ra. Những người tham dự sự kiện này chưa bao giờ chứng kiến bất cứ điều gì giống như vậy.
Mary Shelley đã nhận thức rõ về những phát triển mới này, đã góp phần rất lớn vào việc tạo ra cuốn tiểu thuyết của bà. Câu chuyện vẫn kích động các câu hỏi triết học về việc chịu trách nhiệm về những sáng tạo của chúng ta và liệu khoa học có nên thử nghiệm với các sức mạnh thiên nhiên có thể dẫn đến hậu quả có hại, không lường trước được. Thậm chí ngày nay, chúng ta cũng nói về “Frankenfoods” là thức ăn tạo nên do biến đổi gen và “trẻ sơ sinh thiết kế” do biến đổi di truyền. Và đừng quên điều tra đang diễn ra về việc cấy ghép đầu lần đầu tiên trên thế giới!

Bác sĩ Hồ Văn Hiền

Phỏng dịch từ:
Zombies, ghosts, and Frankenstein: Medical origins of Halloween monsters
John Murphy, MDLinx | October 25, 2018

https://www.mdlinx.com/internal-medicine/article/2870?utm_source=in-house&utm_medium=message&utm_campaign=itn-monsters-oct28