Thu Muộn
Thu đến hàng năm đầu tháng mười
Năm nay sao chửa thấy, thu ơi?
Thời thời, tiết tiết sao kỳ lạ
Không mưa, chẳng nắng cứ ui ui
Lá muốn thắm mầu: đủ nắng, mưa
Lạnh sao cho thấm, nắng cho vừa
Nay trời chẳng lạnh, không thèm nóng
Cây cỏ khô cằn, thật khó ưa…
Chưa kịp đổi mầu lá đã khô
Một cơn gió nhẹ, phủ mặt hồ
Thôi nhé, năm nay, thu đi vắng
Để lá năm nay sớm xuống mồ
Hàng năm thu đến, thường rong chơi
Ngắm lá muôn mầu khắp nơi nơi
Vào rừng, xuống suối, bên triền núi
Miệng suýt xoa kêu “đẹp quá trời”
Năm nay thời tiết rõ kỳ khôi
Nắng-mưa, nóng- lạnh cùng đi chơi
Còn lại một mình nên lá úa
Xỉn vàng, ố ố, lá tả tơi
Cuối tháng mười rồi, sắp hết thu
Được ngày nắng ló, đuổi sương mù
Tình cờ đi lạc: ô! đẹp quá
Đường phố thay mầu, thu hả thu?
Rả rích tuần rồi mưa cả đêm
Lại thêm lạnh giá đến bên thềm
Cây cối vội vàng đan áo ấm
Vàng, cam, đỏ, tím, mầu phủ lên”…
Đã tính hôm sau lên núi chơi
Ai dè mưa suốt cả ngày trời
Ơ hay, lạ nhỉ, thời với tiết
Nắng dấu đâu rồi, vẫn trêu ngươi…
Ai làm thời tiết đổi thay
Để thu đến muộn, chậm thay áo mầu
(30 tháng 10 năm 2021)
Quý vị ơi, mấy chục năm sống ở xứ Cà ná đa, bốn mùa xuân hạ thu đông nhưng mà mùa đông chiếm gần như nửa năm, mỗi mùa kia chỉ chừng hai tháng. Mùa xuân, dĩ nhiên đẹp nhất, vạn vật bừng sống sau sáu tháng dài lạnh lẽo giá băng, cây chổi mầm non, hoa trổ bông… Mùa hè nóng, rau trái lớn như thổi. Cây cỏ và cả người vội vàng sống, ngày trước ngày sau đã khác hẳn...
Khi mùa thu hoạch tháng 9 vừa xong, trời trở lạnh và lá cây đổi mầu. Chỉ ở những xứ lạnh lá cây mới nhiều mầu rực rỡ. Người ta giải thích rằng nhờ nắng mùa hè lá tổng hợp được nhiều diệp lục tố hơn khiến màu xanh chiếm ưu thế và lá mơn mởn tươi xanh. Khí carbonic trong không trung được lá hấp thu và úm bà la biến thành đường để nuôi cây đồng thời lá nhả ra khí oxygène nuôi người. Khi sang thu, ngày ngắn dần, tổng hợp diệp lục tố giảm đi và những sắc tố cam vàng (carotens, xanthophyllins ) thường bị mầu xanh của diệp lục tố lấn áp mới có cơ hội ló ra. Một sắc tố khác là anthocyanins thay đổi màu tùy độ chua (pH) của môi trường, thường tạo nên mầu trong hoa, trái và lá cây cũng bắt đầu xuất hiện.
(Temperature, light, and water supply have an influence on the degree and the duration of fall color. Low temperatures above freezing will favor anthocyanin formation producing bright reds in maples. However, early frost will weaken the brilliant red color. Rainy and/or overcast days tend to increase the intensity of fall colors. The best time to enjoy the autumn color would be on a clear, dry, and cool (not freezing) day.)
David Lee, giáo sư đại học Havard, nơi có những con đường mòn tuyệt đẹp vào mùa thu đã nhấn mạnh vai trò anthocyanins trong việc bảo vệ và thay mầu ở lá cây. Và theo zmescienes.com, thì khi chớm lạnh, ngày ngắn, ánh sáng giảm, cây ơi ới gọi lá: ráng lên, ráng vét thêm ít năng lượng để giành cho mùa đông chứ... nhưng cây lại giảm bớt khẩu phần cho lá, lá sẽ bị héo, khô và rụng… Thế là lá vội vàng mang đội quân trừ bị ra ứng chiến. Anthocyanins được sản xuất. Anthocyanins cũng là một sắc tố có trong trái cây như blueberries, cherries nhưng chỉ xuất hiện trong lá cây khi mùa thu lạnh. Khi đó antocyanins có mầu đỏ tươi, có tác dụng bảo vệ lá cây.
Lúc này trong lá vẫn còn một chút carotens, một chút xanthophylls Xưởng vẽ của mỗi cây sẽ pha trộn các sắc tố này theo chỉ thị từng loài cây nên mỗi cây mỗi mầu lá khác nhau, vàng, cam, hồng cam, ửng hồng, đo đỏ, chả cây nào giống cây nào... Trăm mầu khoe sắc tạo nên một cảnh thu huy hoàng lộng lẫy.
Nhưng rồi lạnh giá cứ từ từ kéo đến, khi đến độ băng (freezing point) thì lá …chịu thua, không sản xuất nổi sắc tố nữa và khô lại, không níu nổi cành. Cụ gió đi ngang, phù một cái, tả tơi lá bay vèo. Phút huy hoàng đã tắt! Lá khô được gom lại, chôn xuống làm phân bón cho cây… Và xuân sau, cây lại nẩy chồi cho ra lá mới.
Những lá cây mỏng, đều, dáng đẹp như lá bồ đề, lá mít, lá ổi, lá mộc lan có thể ngâm bột giặt để chỉ còn gân lá, đem nhuộm màu, quý vị sẽ có những lá thật đẹp, xếp lại thành nhiều hình dáng tùy sở thích…
Về mùa thu, khoảng đầu tháng mười, khi lái xe trên xa lộ vùng Đông bắc Mỹ và Canada, quý vị sẽ thấy trùng trùng điệp những ngọn đồi đầy mầu sắc tuyệt đẹp nhìn không bao giờ chán. Có vùng, hàng trăm cây số ửng đỏ một mầu, khi đó quý vị mới hiểu thế nào là đẹp đến nín thở, (breathtaking).
Năm nay, thu 2021, chẳng biết có phải chậm rãi chủng ngừa covid-không mà lình xình mãi cuối tháng mười, lá mới có mầu, nhưng mầu đỏ rất ít, cũng còn may là có vài trận mưa cho lá bớt khô, vài đêm lạnh và vài ngày nắng để vớt vát được một chút mầu thu… cho người thơ thẩn đi ngắm và nhặt lá vàng…
Lá Thu
Lá thu từng chiếc cuốn về đâu
Từng lớp vàng rơi đọng lớp sầu
Gió ơi! Hãy ngừng tung lá dậy
Đừng để vàng rơi đáy vực sâu
Lá rụng về đâu…
Lá rụng về đâu…
Chuông chiều đổ tiếng nguyện cầu
Còn đâu tố nữ gieo cầu năm xưa
Lá đã vàng chưa…
Đã rụng chưa…
Nắng thu đã tắt phủ sương mờ
Liêu trai liễu rũ đứng ru gọi hồn…
Ta đi trong nắng hoàng hôn
Lượm từng chiếc lá
Lối mòn thu xưa...
Sao Khuê
Chú thích: Thơ của Sao Khuê. Hình ảnh trong bài là của Sao Khuê và trên mạng: Sao Khuê (1,2,6), mạng (3,4,5,7)
