Ngộ Độc Do Thuốc Khử Trùng Tay
(Hand Sanitizer Poisoning)
Một bài báo của Trung Tâm Kiểm Soát Bệnh CDC (1) đăng trên "Báo cáo hàng tuần về bệnh tật và tử vong" (Morbidity and Mortality Weekly Report) vào thứ Tư 5/8/2020 chia sẻ thông tin về 15 cá nhân đã trải qua ngộ độc methanol “liên quan đến việc nuốt chất khử trùng tay sát khuẩn có cồn” trong khoảng thời gian từ ngày 1 tháng 5 đến ngày 30 tháng 6. Bốn người trong số này - tất cả đều ở Arizona hoặc New Mexico - đã chết và ba người được xuất viện với tình trạng “khiếm thị” (mắt mờ hoặc mù). Ít nhất bốn bệnh nhân vẫn còn ở bệnh viện vào đầu tháng Bảy.
CDC đang khuyên nên dùng nước khử trùng tay để thay thế hoặc hỗ trợ cho việc rửa tay để ngừa bệnh COVID-19. CDC đã thu thập dữ liệu với sự cộng tác của cả sở y tế New Mexico và Arizona. Các báo cáo xuất xứ từ 62 cuộc gọi vào trung tâm chống ngộ độc (Poison Center) liên quan đến tiêu thụ chất khử trùng tay trong khoảng thời gian đó. Theo hồ sơ bệnh nhân, các cá nhân ở độ tuổi từ 21 đến 65 và 86% là nam giới. Một danh sách chi tiết các phản ứng liên quan đến việc uống chất khử trùng cho thấy các triệu chứng khác nhau, từ rối loạn tiêu hóa và các vấn đề về thị lực đến co giật và mất ý thức.
Các thuốc thoa tay (hand sanitizer) để khử trùng hiện nay được dùng khắp nơi. Thuốc gồm những chất cồn (alcohol) được Cơ Quan Quản Trị Thực Phẩm và Thuốc Men Mỹ (FDA) chấp thuận cho phép dùng. Các sản phẩm này thường chứa ethanol (rượu ethyl), isopropanol (rượu isopropyl) hoặc benzalkonium clorua (chất tẩy rửa).
Riêng các sản phẩm dựa trên ethanol có thể hạ thấp mức đường trong máu (hypoglycemia) và có thể dẫn đến động kinh ở trẻ em (3). Cho đến gần đây, nguy cơ tiếp xúc với thuốc khử trùng tay không cao hơn nguy cơ tiếp xúc với các nguồn rượu khác trong môi trường sống của trẻ em. Tất cả các sản phẩm có chứa cồn như: bia, rượu, rượu mạnh, cồn dùng thoa bóp (rubbing alcohol), nước súc miệng (mouth rinse), nước thoa cho săn da mặt (face toner) hoặc thuốc bổ tóc có chứa cồn nên được lưu trữ ngoài tầm mắt và xa tầm tay trẻ em. Tuy nhiên, vào tháng 6 năm 2020, FDA đã thông báo rằng một số thuốc khử trùng tay phổ biến bị nhiễm methanol (rượu methyl)(2). Tin tức này đã khiến người chăm sóc sức khỏe trẻ em thận trọng hơn.
Trẻ em thường tiếp cận với chất khử trùng tay bằng cách đặt miệng vào vòi máy bơm của chai đựng thuốc, hoặc bằng cách liếm một chút những gì được cha mẹ bơm ra trên tay. Trong hai trường hợp này, không gây ngộ độc nghiêm trọng, ngay cả khi đó là sản phẩm có chứa methanol.
Nên chú ý, một số thuốc khử trùng tay , ngay cả khi bán ở tiệm lớn, có thể chứa rượu methanol (wood alcohol, trong antifreeze, windshield washer fluid) có thể gây độc khi hấp thụ qua da, rất độc và uống có thể gây mù hay chết người ( ví dụ ” Blumen Hand Sanitizer” sản xuất tại Mexico, nhà sản xuất là 4E Global SAPI de CV (Mexico))(1)
Methanol có độc tính cao ở người. Chỉ cần 10ml methanol tinh khiết khi uống vào cơ thể được chuyển hóa thành axit format (formic acid, formate), có thể gây mù vĩnh viễn bằng cách phá hủy dây thần kinh thị giác (optic nerve). Format ức chế cytochrom c oxydase trong ty thể, gây thiếu oxy ở cấp độ tế bào và nhiễm toan chuyển hóa (metabolic acidosis), trong số nhiều rối loạn chuyển hóa khác. Methanol có phạm vi an toàn hẹp hơn nhiều so với ethanol và isopropanol.
Ngay cả khi nhãn (label) của thuốc khử trùng tay của bạn nói rằng nó có chứa cồn, ethanol, rượu isopropyl hoặc benzalkonium clorua, điều quan trọng là phải kiểm tra với trang của FDA để đảm bảo rằng nó không phải là một trong những sản phẩm bị nhiễm methanol, mặc dù methanol không được liệt kê trên nhãn.
Khi chất khử trùng tay được sản xuất đúng cách và không chứa methanol, có hai vấn đề nghiêm trọng tiềm ẩn khi trẻ ăn phải. Đầu tiên là nó có thể làm giảm lượng đường trong máu. Trong trường hợp nặng, nếu không được điều trị, điều này có thể dẫn đến hôn mê và co giật. Đó là lý do tại sao hướng dẫn điều trị đầu tiên sau khi trẻ uống rượu, từ bất kỳ nguồn nào, là cho bé uống một thứ gì ngọt. Vấn đề thứ hai là nó có thể khiến trẻ say. Điều đó không chỉ có nghĩa là bé lơ mơ; mà nhịp tim và nhịp thở chậm lại. Phải gọi Trung tâm Kiểm soát Ngộ độc (Poison Center), và chuyên gia về chất độc sẽ tính toán lượng rượu bé đã nuốt so với trọng lượng cơ thể của trẻ. Nếu lượng cồn thực sự quá nhiều, đứa trẻ sẽ được đưa đến phòng cấp cứu để theo dõi và điều trị an toàn nếu có bất kỳ vấn đề nào xảy ra.
Một vấn đề khác với chất khử trùng thoa tay là chúng có thể gây khó chịu (kích ứng, irritation) dạ dày, gây buồn nôn hoặc nôn. (NHƯNG, chỉ liếm qua chất khử trùng tay không gây ra những triệu chứng này) (3).
Ngay cả uống một ngụm thuốc khử trùng tay nhiễm methanol cũng có thể gây ngộ độc ở trẻ nhỏ. Sử dụng lâu ngày trên da cũng có thể gây vấn đề. Khả năng gây độc tính phải được xem xét cho từng trường hợp.
Một số chai hộp chứa chất khử trùng hình dạng giống như chai nước ngọt, nước soda, nước cocktail nên dễ bị uống lầm. Một số người uống chất khử trùng tay như là uống rượu. Nếu bạn biết người nào đó lạm dụng (abuse) chất khử trùng tay, hãy nhờ người chuyên môn giúp đỡ. Cố tình uống chất khử trùng tay không bao giờ là một hành động an toàn; lạm dụng chất khử trùng tay có chứa methanol lại càng nguy hiểm hơn, có thể gây tử vong. Chuyện này từng gây chết hàng trăm người ở Iran và Ấn độ vì người ta dùng thuốc khử trùng để uống thay rượu hay vì người ta lầm tưởng uống cồn, trong đó có methanol dùng trong kỹ nghệ, ngăn ngừa bệnh do coronavirus.(4-5)
Nên nhớ rằng, các sản phẩm bị nhiễm methanol nguy hiểm hơn nhiều so với các sản phẩm được chế tạo với các thành phần được phê duyệt để sản xuất chất khử trùng tay. Chỉ cần uống một lượng rất nhỏ là đủ để gây tác dụng nghiêm trọng trên sức khoẻ, có thể gây hại vĩnh viễn và thậm chí tử vong. Nên nhớ Methanol sẽ không được liệt kê như là một thành phần. Nếu uống phải một sản phẩm có methanol (xem danh sách tại trang này:
hãy liên lạc với giới chuyên môn ngay lập tức để được giúp đỡ. Đừng đợi cho đến khi các triệu chứng xuất hiện vì có thể quá trễ không đảo ngược được!
Có thể dùng trang mạng trực tuyến với webPOISONCONTROL® hoặc gọi điện thoại số 1-800-222-1222. (3)
Tham khảo:
- Serious Adverse Health Events, Including Death, Associated with Ingesting Alcohol-Based Hand Sanitizers Containing Methanol — Arizona and New Mexico, May–June 2020 https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6932e1.htm?s_cid=mm6932e1_w
- FDA NEWS RELEASE Coronavirus (COVID-19) Update: FDA Reiterates Warning About Dangerous Alcohol-Based Hand Sanitizers Containing Methanol, Takes Additional Action to Address Concerning Products. Agency Urges Consumers, Health Care Professionals Not to Use Certain Products, Citing Serious Adverse Events and Death
3. Trung Tâm Kiểm Soát Chất Độc (National Capital Poison Center)
https://www.poison.org/articles/2007-jun/hand-sanitizer-whats-the-real-stor
4.In Iran, false belief a poison fights virus kills hundreds
https://apnews.com/6e04783f95139b5f87a5febe28d72015
5.Coronavirus: 10 die drinking sanitiser after Indian state shuts liquor shops
https://www.bbc.com/news/world-asia-india-53614343
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 6 tháng 8 năm 2020