Hít khói thuốc lá thụ động

(passive smoking, second hand smoke))

Khói thuốc lá chứa trên 7000 hoá chất, kể cả những điếu thuốc nhẹ , mà người ta cho là có hàm lượng dầu hắc (tar) và nicotine thấp. Người chia sẻ không gian cùng người ngậm điếu thuốc cũng chia sẻ luôn tác dụng của các hoá chất đó trên cơ thể của mình. Lý do là phổi của chúng ta là một nơi mà thuốc men hay hoá chất có thể theo không khí hít vào, tác dụng trực tiếp trên các tế bào phổi, được hấp thụ vào máu và đi thẳng vào cơ thể mà không bị giải độc (qua gan) như lúc chúng ta ăn/ uống qua đường tiêu hoá (first pass effect).

Trong những hoá chất đó có thể kể ra những chất gây ung thư như các hydrocarbon thơm nhiều nhân (polynuclear aromatic hydrocarbons), những chất góp phần gây ung thư và làm khó chịu các tế bào (cocarcinogen and irritant) như phenol, cresol; những chất kích thích hoặc ức chế nội tiết thần kinh (neuroendocrine stimulant and depressant) như nicotine , indole, carbazole; những chất làm trở ngại chuyên chở oxygen và dùng oxy như carbon monoxide. Ngoài ra còn những chất độc cho lông tế bào phổi (“ciliated columnar cells” có nhiệm vụ "quét" các đàm nhớt ra khỏi các phế quản, bị các chất ciliotoxin gây độc) và làm chúng 'khó chịu"(irritant).

Fig 1: Trung Tâm Kiểm Soát Bịnh (CDC) cảnh báo về khói thuốc lá. Trong khói thuốc có trên 7000 hoá chất. Hàng trăm chất gây độc và 70 chất có thể gây ung thư (formaldehyde,benzene, Polonium 210, Vinyl chloride).

Trên con người, khói thuốc lá có thể có những hâu quả như sau:

Bịnh tim mạch:

Xơ động mạch vành (coronary artery atherosclerosis; động mạch vành là các động mạch nuôi dưỡng trái tim); làm gia tăng tác hại của những bịnh tim mạch khác như: cao huyết áp, bịnh cao mỡ trong máu, bịnh máu đông cục trong động mạch vành , bịnh rối loạn nhịp tim; làm giảm tác dụng thuốc beta blocker (dùng để trị bịnh cao huyết áp, thuốc lá làm cho thuốc kém hiệu nghiệm).

Ung thư: Hút thuốc lá càng nhiều thì cơ nguy ung thư phổi càng cao. Ví dụ hút 1 gói/ ngày tăng 10 lần, 2 gói/ngày tăng 25 lần. Các ung thư khác cũng tăng: như thanh quản (laryngeal cancer), miệng, hầu (pharyngeal cancer), thực quản, bọng đái, thận, tuỳ tạng (pancreatic cancer), dạ dày, cỗ tử cung , ung thư máu (leukemia), gan, da, âm hộ (vulvar cancer)

Hệ hô hấp:

• Bịnh nghẽn phổi mãn tính (COPD); Bệnh này đặc biệt quan trọng đối với những xứ đang phát triển như Việt Nam vì tỷ số người hút thuốc lá cao và tăng, môi trường ô nhiễm nặng do khói xe, khói kỹ nghệ, khói trong nhà do bếp than cũi, các chất khí hoá học. Người bệnh thường tuổi trung niên hoặc người già. Bệnh nhân có thể có ít hoặc nhiều triệu chứng. Với thời gian, bệnh càng nặng thêm: ho dai dẳng, ho đàm (đờm), khó thở, bậm môi thở phì phò (lip pursing, puffing), cảm giác ngộp thở, hụt hơi, "hơi thở ngắn" (dyspnea, shortness of breath), nhất là nếu làm việc gì nhọc nhằn, thì dễ cảm thấy hụt hơi, thở khò khè, nghe như tiếng vi vu, "wheezing", do không khí đi từ phổi ra ngoài không thông suốt.
• Thuốc lá làm bịnh suyễn nặng hơn, gây viêm miệng (stomatitis), viêm thanh quản mãn tính (chronic laryngitis)
• Thuốc lá làm gia tăng tỷ số các bịnh nhiễm trùng phổi , cúm , nhiễm trùng sau khi phẫu thuật , khí trong màng phổi (pneumothorax). 

Thai nghén:

• Hiếm muộn (infertility)
• Thai chậm lớn
• Hư thai

Trẻ em

• Dễ bị tác dụng khói thuốc lá ảnh hưởng trên sức khoẻ vì cơ thể chúng đang trong thời kỳ phát triển, tính theo cân nặng, so với người lớn chúng thở ra vào nhiều hơn, và chúng không biết cách tránh né được; nhất là lúc người trong gia đình hút trong nhà, nồng độ khói thuốc rất cao.
• Các cháu có thể bị suyễn (asthma), viêm phổi (pneumonia), viêm cuống phổi (bronchitis), nhiễm trùng tai (ear infection) do ảnh hưởng khói thuốc.
• Trẻ sơ sinh chết đột ngột không rõ nguyên nhân (SIDS)
• Trẻ lớn chậm, phát triển chậm trong những năm đầu đời.

Hệ tiêu hoá:

• Đau loét bao tử nhiều hơn (peptic ulcer diseases)
• Loét lâu lành hơn
• Tràn dịch thực quản bao tử (gastro-esophageal reflux)
• Dùng thuốc trị loét bao tử kém hiệu nghiệm hơn (H2 antagonists như Pepcid, Zantac)

Các tác dụng khác:

• Mau già, da nhăn sớm
• Loãng (xốp) xương (osteoporosis)
• Rối loạn cơ năng tính dục (sexual dysfunction)
• Bịnh Graves (tuyến giáp trạng lớn, mắt lồi)
• Mắt cườm khô (cataract), võng mạc thoái hoá (degeneration of the retina)
• Thoái hoá xương sống (degeneration of the spine)
• Giấc ngủ rối loạn (1)

Các tác dụng khác:

Sau đây là một số tình huống thực tế đối với người phải hít thuốc lá thụ động:

1) Khói thuốc lá thụ động là một lý do có thể gây ho kéo dài. Tuy nhiên, chúng ta không thể xem đây là lý do duy nhất trong một trường hợp cá biệt nào đó. Bịnh nhân cần đến nhờ bác sĩ khám bịnh và xem xét kỹ lưỡng xem có nguyên nhân nào khác không, hoặc đi kèm theo. Ví dụ, ở Mỹ, người ta nhận thấy đến 10-30% các trường hợp thanh thiếu niên hay người lớn ho kéo dài, nhất là ho đến mức ói mữa (post-tussive cough) là do bịnh ho gà (whooping cough or pertussis, do vi khuẩn Bordetella pertussis). Chúng ta quen với ý tưởng rằng bịnh ho gà chỉ xảy ra ở trẻ con, và bịnh nhân có tiếng ho đặc biệt như tiếng gà gáy ("whoop",tiếng hơi rít vào cỗ họng). Những trường hợp hiện nay , không có tiếng whoop đó,nhưng có thể ho dữ dội, kéo dài, làm sưng phổi và khó thở. Bác sĩ thử máu để xác nhận (đo kháng thể gia tăng trong máu). Phòng ngừa bằng cách chích thuốc chủng ngừa Tdap (viết tắt Tetanus=phong đòn gánh/uốn ván, diphtheria= bạch hầu, acellular pertussis: [acellular= không chứa tế bào vi trùng ho gà còn nguyên vẹn, pertussis= ho gà]). Tdap chích cho người 11-12 tuổi hoặc lớn hơn.

Bịnh suyễn (asthma), bịnh cuống phổi nhạy cảm (reactive airway) , bịnh mũi dị ứng (allergic rhinitis) chảy nhớt xuống phía sau cỗ họng (post nasal drip) cũng có thể làm ho kéo dài.

Tất nhiên, bịnh lao (tuberculosis) cũng là một vấn đề phổ biến ở Việt Nam.

2) Tôi thiết nghĩ, nếu chúng ta bắt buộc phải làm việc trong môi trường nhiều người hút thuốc lá thì chỉ có mấy giải pháp:

• hoặc chúng ta yêu cầu , năn nỉ, tranh đấu để người khác đừng hút;
• hoặc chúng ta xin làm việc chỗ khác;
• hoặc làm cho nơi làm việc thoáng khí hơn (ventilation), như gắn máy hút hơi, tắt máy lạnh và mở cửa sổ.
• hoặc mang mặt nạ (khẩu trang ) lúc làm việc.

3) Tạo nên ý thức về việc hút thuốc lá gây hại cho sức khoẻ của mình cũng như của người khác là một quá trình nhiều mặt (giáo dục y tế, luật lao động,..). Những nước như Trung quốc và Việt Nam có lẽ còn lâu lắm mới thực hiện được như ở Mỹ.

Ở Việt nam có chừng 15 triệu người hút thuốc, cọng thêm 4 triệu người hút thuốc lào, và 40.000 người chết vì thuốc lá mỗi năm (con số này có thể sẽ tăng lên 70.000/ năm năm 2030), và VN là một trong những nước hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới (2). Hết 1/2 đàn ông Việt hút thuốc. Cũng may là luật cấm hút thuốc lá trong trường học, bịnh viện và nơi làm việc được thông qua .

(Image credit: xaluan.com)

4) Về dinh dưỡng, nếp sống, ngoài những hướng dẫn thông thường (như ăn uống vừa phải, không nhiều quá không ít quá, ăn trái cây tươi, rau xanh đầy đủ hàng ngày, tránh rượu chè thái quá, vận động cơ thể thường xuyên), có những chất gọi là phytochemicals tìm thấy trong bắp cải (cauliflowers,cabbage, bok choy, broccoli) có khả năng làm giảm nguy cơ ung thư. Một số chất antioxidant gọi là flavonoids và carotenoids chứa trong cam, đu đủ, trái đào (peach), quít (tangerine), ớt đỏ, cà rốt cũng có thể giảm khả năng ung thư. Rau xanh đậm như broccoli, spinach có chứa chất folic acid (thiên nhiên ) được chứng minh là giảm ung thư.

Bác sĩ Hồ văn Hiền

Ngày 17 tháng 6 năm 2014

(Bài phỏng theo một cuộc nói chuyện của BS Hồ Văn Hiền trên chương trình Giải đáp Y học của đài Tiếng Nói Hoa Kỳ)

(1) Theo V. Krishna, Textbook of Pathology

(2) Viet Nam finally implements sweeping new smoking laws http://vietnamnews.vn/society/238839/viet-nam-finally-implements-sweeping-new-smoking-laws.html