Viếng Đền Thờ Hai Bà Trưng

A. THAM QUAN ĐỀN THỜ HAI BÀ TRƯNG TẠI HÀ NỘI

Nghi môn ngoại đền thờ Hai Bà Trưng, huyện Mê Linh, Hà Nội.

Mùa thu 2023, cô Ngọc Ruby, Ngọc Bích và Ba của nó có chuyến ra Bắc lần nữa mục đích tham quan thắng cảnh, tìm hiểu thêm di tích lịch sử nhiều hơn ở vùng ngoại thành Hà Nội. Chúng tôi quan tâm đến viếng đền miếu thờ những vị anh hùng dân tộc có công mở mang bờ cõi, chống ngoại xâm gìn giữ nền độc lập nước nhà như tượng đài vua Lý Thái Tổ, tượng đài vua Lê, đền Ngọc Sơn thờ đức Trần Hưng Đạo, Văn Miếu & Quốc Tử Giám cũng như Hồ Hoàn Kiếm và chùa Một Cột, v.v... Nhưng đến Hà Nội trong năm ba ngày không thể tham quan hết, còn có quá nhiều di tích cổ xưa ngàn năm.

Hai di tích được đặc biệt chú trọng là thành Cổ Loa thời An Dương Vương cổ xưa nhất thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên. Kế đến là đền thờ hai vị Trưng Vương, huyện Mê Linh, Hà Nội. Hai Bà là người Phụ Nữ Việt Nam mở đầu trang sử oai hùng của dân tộc năm 39-43 sau Công nguyên, đứng lên khởi nghĩa giải phóng đất nước khỏi ách thống trị của nhà Đông Hán (giặc Tàu) chấm dứt 150 năm Bắc thuộc lần thứ nhất (111 TCN – 39 SCN).

Buổi sớm mai xe chúng tôi hướng về đền thờ Hai Bà Trưng ở thôn Hạ Lôi, quận Mê Linh cách thành phố Hà Nội khoảng 25 km, ngang qua những cánh đồng nhỏ trồng lúa vài người nông dân đang chăm ruộng rẩy của họ. Phía xa những ngôi nhà mái ngói đỏ nhấp nhô yên bình trong nắng sớm.

Đền thờ hai vị Trưng Vương trên một khu đất rộng bên bờ sông Hồng thuộc huyên Mê Linh thành phố Hà Nội. Quần thể di tích Hai Bà Trưng được xây dựng chính nơi Hai Bà đã sinh ra và lớn lên. Cũng là nơi Hai Bà cử hành lễ tế cờ khởi nghĩa và chiến thắng giành được độc lập, nơi đây cũng được chọn làm kinh đô Mê Linh từ năm 40-43 đầu Công nguyên.

Chánh điện thờ Hai Bà Trưng trước có hồ bán nguyệt.

Ngày nay trước ngày kỷ niệm 1000 năm Thăng Long đền thờ Hai Bà Trưng được tôn tạo với nhiều hạng mục như: Cổng đền, nghi môn ngoại, nghi môn nội, gác trống và gác chuông, tả hữu mạc. Trước toà Chánh Điện thờ Hai Bà là hồ bán nguyệt, hai bên có hai cây muỗn cổ thụ mấy trăm năm râm bóng mát. Trước toà Chánh Trung Tế và Hậu Cung nơi thờ Hai Bà Trưng và Lục bộ Công thần Nữ tướng. Trong khung viên có điện thờ mẫu thân và sư phụ Hai Bà, điện thờ song thân phụ mẫu ông Thi Sách, điện thờ các vị nữ tướng và điện thờ các nam tướng triều Trưng Vương là những phần chính nơi quần thể di tích.

Qua khỏi nghi môn nội là khoảng sân rộng hai hàng tượng voi quỳ chầu 18 con biểu tượng cho 18 đời vua Hùng. Tảng đá lớn khắc ghi lời thề “thù nhà nợ nước” chính giửa sân từng làm lễ tế cờ khởi nghĩa năm 39 sau Công nguyên.

Lời thề của Hai Bà Trưng được khắc trên ngọn đá như khắc vào lịch sử dân tộc:

“Thiếp là cháu gái các vua Hùng đời trước, hôm nay đau lòng thương dân vô tội, dấy nghĩa trừ tàn, nguyện xin các vị thần linh hội họp tại đàn này chứng giám và phù hộ cho thiếp. Thiếp là Trưng Nữ giấy binh dẹp giặc, che chở dân lành, thu phục lại muôn vật cũ của tổ tông, không phụ ý trời, thỏa nguyện nơi đền miếu của các bậc đế vương các đời, không phụ sự trông đợi của tổ tiên nơi chín suối”.

Vào bên trong điện Chánh Trung Tế và Hậu cung chiêm bái nơi thờ hai vị Trưng Vương và Lục Bộ Công Thần nữ Tướng dòng lịch sử như hiển hiện dần dường như khí thế cuộc khởi nghĩa chống ngoại xâm đang sống lại theo làn khói hương thiêng liêng nghi ngút ghi nhớ hàng vạn xương máu anh linh vì nước đã hy sinh!

Hậu cung nơi đặt bàn thờ hai vị Trưng Vương.

B. THEO DÒNG SỬ VIỆT:

Trở về gần hai thiên niên kỷ trước nước Giao Chỉ (Việt Nam ngày nay) bị cai trị bởi nhà Đông Hán, viên Thái Thú Tô Định tàn ác, sưu cao thuế nặng đời sống người dân khốn khổ cùng cực và với chính sánh đồng hóa bắt dân Giao Chỉ phải theo tục lệ nhà Đông Hán từ y phục phong tục tập quán, lòng dân bất mãn dâng cao. Hai thế lực mạnh bên tả ngạn và hữu ngạn sông Đáy là Thi Sách vùng Châu Diên và Trưng Trắc vùng Phong Châu (Tam Đảo, Ba Vì) là đất vua Hùng khi xưa. Sau khi hai nhà kết hôn làm lực lượng chống đối ách thống trị càng mạnh, tập hợp nhiều thủ lĩnh các nơi hưởng ứng sự chống đối lan rộng. Tô Định giết Thi Sách hy vọng tiêu diệt được mầm móng chống lại sự cai trị của họ.

Tuy nhiên trước sự thù hận chồng bị giết oan ức là giọt nước tràn ly bà Trưng Trắc quyết định gấp rút khởi binh đánh đuổi nhà Đông Hán. Bà cùng em là Trưng nhị có chồng là ông Hùng Nguyên cũng là một thủ lĩnh một vùng hợp tác dấy binh khởi nghĩa.

Ngày mồng 4 tháng 9 năm Kỷ Hợi (39), Trưng Trắc và Trưng Nhị tập hợp các tướng lĩnh cùng nhau làm Hội thề ở bãi đá Tràng Sa, cửa sông Hát (huyện Phúc Thọ, Hà Nội) thuộc huyện Mê Linh. Thiên Nam ngữ lục ghi lời thề của Trưng Trắc như sau:

• Một xin rửa sạch nước thù: đánh đuổi quân xâm lược ra khỏi bờ cõi.
• Hai xin đem lại nghiệp xưa họ Hùng: khôi phục nền độc lập dân tộc, tự chủ thời vua Hùng.
• Ba kẻo oan ức lòng chồng: quyết tâm trả thù nhà, chồng bà Trưng Trắc là Thi Sách bị giết hại.
• Bốn xin vẹn vẹn sở công lênh này: xin nguyện ước làm trọn những điều đã nêu ở trên.

Cuộc khởi nghĩa năm Kỷ Hợi 39 được toàn dân hưởng ứng, đánh chiếm Luy Lâu đầu não của quân Tô Định tại Giao Chỉ, các thành khác nhanh chóng bị tan vỡ và qui hàng. Khí thế nghĩa binh dâng cao lan rộng vào Cửu Chân, Nhật Nam về phía Nam. Phía Bắc các thành Quế Lâm, Hợp Phố, Tượng Quân, Thương Ngô, v.v… lần lượt rơi vào tay Hai Bà Trưng.

Cuộc khởi nghĩa thành công, Bà Trưng Trắc lên ngôi vua, Trưng Nhị làm Phó Vương, đóng đô tại Mê Linh thần tích gọi là Mê Linh Nhị Thánh.

(Điều đáng chú ý là phần lớn các tướng lĩnh của cuộc khởi nghĩa là phụ nữ được các thần tích, truyền thuyết ghi lại: Trưng Trắc, Trưng Nhị, Man Thiện, Diệu Tiên, Bát Nàn, Đào Kỳ, Lê Hoa, Lê Chân, Phương Dung, Trinh Thục, Thánh Thiên, Thiện Hoa, Nàng Tía, Xuân Hương, Ả Di, Ả Tắc, Ả Lã, Nàng Đô, v.v… Số tướng lĩnh nam ít hơn: Đỗ Năng Tế, Hùng Nguyên (chồng Trưng Nhị), ông Đống, ông Cai, ông Nà, Đồng Bảng, Đô Chính, Đô Dương, v.v… Các tướng lĩnh này đều có quan hệ huyết thống bên nội hay ngoại dòng giống Hùng Vương, hoặc là bè bạn của nhau). (Wikipedia).

Chiến thắng oanh liệt của Hai Bà làm vua Hán Quang Vũ hổ thẹn vì bị một chư hầu nhỏ đánh bại. Cái cao ngạo của giặc Tàu là họ tự cho mình là Trung Quốc, là Thiên Tử, họ miệt thị người Việt ta là dân “Nam man”, có nghĩa man di mọi rợ, nhưng hai người phụ nữ Việt Nam đứng lên khởi nghĩa đánh đuổi quân Đông Hán, giải phóng đất nước của mình, không chỉ có thế mà còn đánh chiếm thêm 65 thành trì một vùng rộng lớn phía nam lãnh thổ của nhà Hán. Vua Hán Quang Vũ uất hận họp quần thần mà phán rằng:

“Sao lại có đàn bà hữu dũng và làm chuyện nghịch lý như vậy? Ngay trên đất nước chúng ta còn chưa có đàn bà nào làm vua cả!”

Năm Tân Sửu 41, vua Hán Quang Vũ sai danh tướng Mã Viện làm Phục Ba tướng quân, Phù Lạc Hầu Lưu Long làm phó tướng đem 20 ngàn quân tinh nhuệ thiện chiến cùng dân binh phục vụ hậu cần chia làm hai đường thủy bộ tấn công nước ta. Hai Bà cùng các tướng sĩ anh dũng ra trận chống giặc. (Chân dung người phụ nữ Việt Nam, Gs. Cao Thế Dung).

Năm Qúy Mão 43, Mã Viện cấu kết với quân Lão Qua (Lào ngày nay) đánh sang, trước thế trận mới quân Giao Chỉ với vũ khí thô sơ không thể chống cự nổi phải rút dần về Cẫm Khê (huyện Thạch Thất, Hà Nội ngày nay). Theo sử Tàu, trận lui quân này Nữ Tướng Trưng Nhị giữ nhiệm vụ chận đánh địch quân, cản đường để Trưng Vương dẫn đại binh rút lui, trong trận tử chiến này Bà Trưng Nhị đã oanh liệt hy sinh. Mã Viện kéo binh truy đuổi rất gắt, Trưng Vương liệu bề không thể chống cự được nữa nên đành nhảy xuống Hát Giang trầm mình tuẩn tiết. Năm đó bà Trương Trắc mới 29 tuổi còn bà Trương Nhị mới 26 tuổi. Từ đó chúng ta có 2 câu thơ:

“Cẫm Khê đến lúc hiểm nghèo
Chị Em thất thế đành liều với sông!”

Vị nữ tướng trẻ Nàng Tía chỉ huy thủy binh làm lực lượng cản hậu tử chiến với quân Đông Hán tại cửa biển Thần Phù để hổ trợ bộ binh do tướng Đô Dương chỉ huy rút quân về Cữu Chân, Nhật Nam. Tuy nhiên quân Mã Việt truy đuổi rất gắt, thế cùn lực kiệt quân ta tan vỡ ở huyện Cư Phong.

Điện thờ các vị nữ tướng dưới triều Trưng Vương.

Ngoài các cừ suý (là cấp chỉ huy) bị giết, hơn 300 cừ suý bị bắt đày sang Linh Lăng tỉnh Hồ Nam. Trong số đó không có một nữ tướng nào là tướng lãnh của Hai Bà bị bắt đưa về Tàu làm nô lệ. Các nữ binh, nữ tướng của Hai Bà không một ai đầu hàng giặc. Họ, hoặc anh dũng hy sinh tại chiến trận, hoặc tuẫn tiết khi không còn chiến đấu được nữa.
Đây là trang sử đầy huyết lệ bi hùng của người phụ nữ Việt Nam, mà hàng nghìn năm sau dân tộc ta phải kính cẩn nghiêng mình thán phục.
(Chân dung người phụ nữ Việt Nam).

Từ thuở tuổi thanh xuân, Hai Bà đã làm tư lệnh chiến trường, rồi sau đó lên làm nguyên thủ quốc gia, làm tấm gương ánh vàng chiếu sáng cho muôn đời sau. Dân ta tôn kính Hai Bà nên lập đền thờ khắp nơi. Để ghi nhớ công đức Trương Vương, có hai câu đối trước đền Ngọc Trưng thờ Hai Bà và các nữ tướng bên dòng sông Hát:

“Linh khí bể Đông, triều Trưng sinh nữ tướng,
Kinh hồn giặc Bắc, biển Ngọc vọng thần linh.”

Sau khi giặc Tàu chiếm lại toàn bộ Giao Chỉ, nước ta bắt đầu bị Bắc thuộc lần thứ hai. Mã Viện thu gom và phá hủy trống đồng, cho dựng cột đồng làm ranh giới có ghi câu “Đồng trụ chiết, Giao Chỉ diệt”, có nghĩa là cột đồng ngã dân Giao Chỉ bị diệt vong. Người Giao Chỉ sợ đồng trụ ngã nên mỗi khi đi ngang qua mỗi người quăng một cục đá vào gốc trụ, lâu ngày lấp mất luôn. Người đời sau khi qua vùng đó cảm khái rằng:

“Cột đồng Đông Hán tìm đâu thấy,
chỉ thấy Tây Hồ bóng nước gương!”

C. DI SẢN VINH DANH NGƯỜI PHỤ NỮ VIỆT NAM.

Nhân chuyến tham quan di tích đền thờ Hai Bà Trưng, huyện Mê Linh (Hà Nội), xin được ghi lại vài di sản tôn vinh hai người phụ nữ Việt Nam lãnh đạo toàn dân đánh tan quân Đông Hán cai trị dân ta, mở đầu trang sử oai hùng của dân tộc năm 39-43 sau Công nguyên, chấm dứt 150 năm Bắc thuộc lần thứ nhất (năm 111 trước Công nguyên – năm 39 sau Công nguyên).

• Tranh Đông Hồ:

Làng tranh Đông Hồ ấn hành tranh mộc bản về cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng để tưởng nhớ công đức Hai Bà.

• Tem Hai Bà Trưng tại Hoa Kỳ:

Tại Hoa kỳ là nước đa sắc tộc, tôn trọng đa văn hóa từ đó Cộng đồng người Việt vận đồng in hình cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng năm 40-43 để phát hành tem thư với hình vẽ của họa sĩ Vivi Võ Hùng Kiệt. Ngày phát hành đầu tiên January 10, 2017 tại California, USA.

• Tem Hai Bà Trưng (Thời VNCH).

Bưu điện miền Nam trước năm 1975 cho phát hành bộ tem Hai Bà Trưng để kỷ niệm ngày Lễ Hai Bà Trưng và Người Phụ Nữ Việt Nam vào ngày 14-3-1959, nhằm mùng 6 tháng 2 năm Kỷ Hợi với 4 mệnh gía 0,50 đ, 02 đ, 03 đ và 06 đ.

Đề tài Hai bà Trưng cỡi voi đánh đuổi quan Nam Hán, do họa sĩ Nguyễn Gia Trí thực hiện.

• Chiếc đồng hồ có hình Hai Bà Trưng cỡi voi của hảng Christophe Claret.

Hình Hai Bà Trưng cưỡi voi xuất hiện trong bộ sưu tập mới nhất có tên Legend của hãng đồng hồ Thụy Sĩ Christophe Claret.

Trong nội dung bài đăng giới thiệu về chiếc đồng hồ trong bộ sưu tập Legend mang hình ảnh Hai Bà Trưng hãng này cho biết: “Christophe Claret muốn bày tỏ lòng tôn kính tới Hai Bà Trưng – hai nữ anh hùng dân tộc của Việt Nam vào thế kỷ thứ I – những người có công đánh đuổi giặc ngoại xâm, đứng lên khởi nghĩa chống nhà Hán trong ba năm”.

Chiếc đồng hồ đặc biệt có tính năng điểm chuông sau mỗi 15 phút, tiếng chuông được mô phỏng từ chuông của tòa tháp Westminster, thành phố London. Ngoài ra, hình ảnh Hai Bà Trưng không đứng yên mà bốn vị trí trên bức vẽ cũng sẽ cử động theo nhịp gõ của minute repeater. Hình ảnh do họa sĩ lừng danh người Thụy Sĩ - André Martinez. Chiếc đồng hồ Hai Bà Trưng được dự đoán sẽ có giá bán khoảng 700.000 USD (tương đương 15 tỉ đồng VN).

Trước Hai Bà Trưng, hãng đồng hồ Christophe Claret đã từng tôn vinh nhiều nhân vật lịch sử như Hoàng đế Pháp Napoleon, Thành Cát Tư Hãn, v.v…

• Ngày Quốc Tế phụ nữ tại Arizona:

Tại Arizona từ năm 1998, Liên đoàn Hướng Đạo Bạch Đằng Arizona thường xuyên tổ chức Lễ Hai Bà Trưng và Vinh danh người Phụ nữ Việt Nam, sau đó Câu Lạc Bộ Văn Hóa Việt Nam Arizona tiếp tục tổ chức Ngày Lễ này. Đến năm 2018, cô Thanh Mai CEO Asian Media Network, Chủ nhiệm Viet Lifestyles Magazine đứng ra vận động tổ chức ngày International Women Celebration tại Arizona nhằm vinh danh người phụ nữ xuất sắc trong phục vụ cộng đồng hay trong lịch sử được hơn 30 Hội Phụ Nữ các sắc dân hiện đang cư ngụ tại Arizona hưởng ứng tham gia tổ chức. Thống đốc tiểu bang Douglas A. Doucy ký State of Arizona Prolamation công nhận Tháng Ba là Women History Month (tháng 3, 2017). Từ đó Hai Bà Trưng hàng năm được vinh danh trong lễ hội này.

• Lễ Hai Bà Trưng tại Sài Gòn:

Sự nghiệp giành độc lập tự chủ cho dân tộc của Hai Bà tuy ngắn ngủi, từ năm 40 đến năm 43, nhưng cho chúng ta thấy một điều: Người Phụ nữ Việt Nam đã viết lên trang sử kiêu hùng làm rạng danh giòng giống Tiên Rồng.

Tại Miền Nam trước năm 1975, Lễ Hai Bà Trưng được chọn làm Quốc Lễ, hàng năm ở Sài Gòn và một vài tỉnh thành đều tổ chức Lễ Tưởng Niệm Hai Bà Trưng và Vinh danh người Phụ Nữ Việt Nam.

• Lời Tổng thống Mỹ Donald Trump khi ghé qua Việt Nam:

Khi tiếp xúc với giới trẻ Việt Nam nhân chuyến công du đến Hà Nội dự Hội nghị APEC năm 2017, Ông đã gởi gắm lời nhắn nhủ hết sức ý nghĩa:

“... trong khoảng năm thứ 40 sau Công nguyên, hai chị em người Việt Nam là Hai Bà Trưng đã đứng lên khởi nghĩa chống ngoại xâm, thức tỉnh tinh thần độc lập. Đó là lần đầu tiên trong lịch sử mà người dân Việt Nam đứng lên vì nền độc lập cũng như niềm tự hào của mình.”
(Tổng thống Hoa Kỳ, Donald Trump).

Hàng năm đến ngày mùng 06 tháng 02 âm lịch khắp nơi dân ta trong nước cũng như hải ngoại vẫn duy trì mãi việc tổ chức Lễ Tưởng Niệm Hai Bà Trưng, để các thế hệ con em chúng ta luôn luôn ghi nhớ công đức của hai vị anh thư dân tộc. Và để rồi khi lớn lên:

“... Theo những tháng năm vồn vã gọi,
trái tim nồng căn nhịp bước quê hương!”
(Thơ Trần Thúc Vũ).

(Ghi lại đôi dòng kỷ niệm chuyến đi tham quan di tích đền thờ Hai Bà Trưng ở huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội (2023) để tặng ba cô con gái nhà họ Trần cùng quý độc giả).

Lê Hữu Uy
Phoenix, Arizona - Feb 21, 2025.