Tết nhất làm chi?
Bàn về tác dụng của ngày lễ lớn
trên tỷ lệ tử vong.
Xuân khứ xuân lai xuân bất tận
Xuân đi xuân lại mãi còn xuân
Tết nhất ai ơi cứ lại hoài
Không tiền tiêu tết (ứ ư) vậy thời...vậy thời tính sao?
Tính...sao?
Tết nhất làm chi?
Ai bày tết nhất làm chi?
Lo quần lo áo lo đi chạy tiền
Người người vui tết (chứ) liên miên
Riêng tôi nghĩ tết mà điên cái đầu
Lo nhiều (mà) đến nỗi mọc râu
Năm cùng tháng tận qua cầu xổ xui
Cũng liều (mà) xanh-xít (chứ) đít-đui
Để ba ngày tết vui cười no say
Sang năm (mà) ta lại kéo cày
(Du Xuân
Tác giả: Lữ Liên)
Chúng ta thường liên hệ ngày nghỉ Tết với thời gian vui chơi, hạnh phúc.
Tháng giêng là tháng ăn chơi...
Nhân ngày Tết, vì không có số liệu cho ngày Tết ở Việt Nam hay bên Trung quốc, để tính chuyện ngược đời cho vui, chúng ta bàn đến một hiện tượng được các khoa học gia ghi nhận ở Mỹ. Đó là chuyện, ngay mùa Giáng sinh và năm mới dương lịch, đây là những ngày thiên hạ chết nhiều hơn bình thường.
Trong một bài nghiên cứu xã hội học năm 2010 (1), giáo sư xã hội học David Phillips của Đại học California /San Diego nhận thấy mỗi năm trong hai ngày 25 tháng 12 và ngày 1 tháng 01 dương lịch, số người chết tăng hơn nhiều.Trước đây có nhiều khảo cứu cho thấy tỷ số bịnh nhân bị thương tích do tự mình gây ra (self harm, như tự tử, tai nạn) thay đổi lên xuống tuỳ theo nguyên nhân trong mùa lễ nghỉ cuối năm. Nghiên cứu của David Phillips cho thấy, ngay với những nguyên nhân tự nhiên (mà bịnh nhân không chịu trách nhiệm), như bịnh tim, bịnh phổi, ung thư, bịnh nội tiết, số người chết rõ ràng tăng nhiều trong những ngày Giáng sinh và đầu năm. Tác giả lập một danh sách gồm 57 triệu tử vong ở Mỹ trong khoảng thời gian 25 năm từ đầu 1979 đến cuối năm 2004, và nhận thấy trong khoảng thời gian 2 tuần lễ sau Giáng sinh, số người chết quá nhiều so với bình thường là 42,325, có nghĩa là mỗi mùa Giáng sinh, tết tây, có đến 1693 người chết nhiều hơn mức bình thường (excess deaths). Tác giả đưa ra các giả thuyết sau đây để giải thích hiện tượng quan sát này:
1) Stress về tâm lý gia tăng trong dịp lễ. ( Tết chúng ta cũng vậy, trong những ngày cuối năm, báo chí Việt nam nhắc khá nhiều về chuyện mọi người phải lo lắng về "lì xì" 'mừng tuổi bà con bên vợ , cậu mợ bên chồng". Người Việt hải ngoại về quê ăn Tết có thể còn bị áp lực trong lãnh vực này nhiều hơn nữa.)
2) Lễ cuối năm, nhân viên y tá bác sĩ nghỉ việc nhiều hơn, phòng cấp cứu (ER) đông hơn nên kết quả chữa trị kém hơn (có thể nhưng chưa chắc chắn).
3) Một số bịnh nhân thay vì chết ở nhà thương, lúc ngày lễ, họ về nhà sum họp với gia đình, nên chết ờ nhà và phòng cấp cứu nhiều hơn. Tuy nhiên, việc này chỉ đúng với các trường hợp chết do ung thư, những cái chết do nguyên nhân khác tổng cọng vẫn tăng dù là ở nhà, phòng cấp cứu, hay trong bịnh viện.
4) Hay là do mùa lễ, người ta đi lại, di chuyển nhiều hơn. Tuy nhiên đa số các người chết xảy ra tại quận người chết cư ngụ (home counties), lúc họ chẳng đi đâu xa cả.
5) Hay người ta "nín", ráng sống đến ngày lễ quan trọng về tâm linh mới chịu chết? Tuy nhiên, trước Giáng sinh số chết không giảm tí nào, và giả thuyết trì hoản (postponement theory) do đó không được xác nhận.
Trường hợp này khác với kết quả nghiên cứu trước đây cũng Gs David Phillips nghiên cứu về những ngày lễ có tính cách biểu tượng quan trọng cho một nhóm dân, như lễ Passover của người Do Thái, và lễ Trung Thu (Harvest Moon Festival, HMF) của người Trung Hoa. Tỷ số người chết giảm chừng 1/3 trong tuần trước ngày HMF, và tăng bù lại 1/3 trong tuần sau ngày lễ. Điều này chứng tỏ trước một ngày lễ có ý nghĩa quan trọng, một số người cố tình hoãn lại cái chết của họ cho đến khi hết lễ.(2)
6) Hay là những người chết không rõ ngày, người ta gán cho ngày 01/01 Tết dương lịch. Tuy nhiên không giải thích được tại sao tỷ lệ chết vẫn cao ngày Giáng sinh và tuần sau tết tây.
7) Mùa này nhiều bịnh cúm (influenza), viêm phổi. Vẫn không giải thích được tại sao chết nhiều hơn trong hai ngày Giáng sinh và Tết Tây.
8) Trời lạnh hơn. Tuy nhiên, khó giải nghĩa tại sao lại đặc biệt trong 2 ngày lễ đó.
9) Rượu chè, thuốc xì ke ma tuý có thể được dùng nhiều hơn trong dịp lễ cuối năm, cũng như những nguyên nhân khác bên ngoài (external causes). Tuy nhiên nếu loại những trường hợp chết liên quan đến lạm dụng rượu, drug, tỷ số chết trong 2 ngày này vẫn cao hơn.
Có thể muốn có câu trả lời thoả đáng cần kết hợp nhiều yếu tố trong danh sách trên, và cần nghiên cứu thê để "hạ hồi phân giải". Nói chung, tốt hơn hết là nên giữ điều độ trong việc vui xuân, luôn luôn cẩn thận bảo vệ an toàn thực phẩm, tránh té, tránh tai nạn lái xe, nhất là người già trong lúc thời tiết băng giá.
Cuối cùng,với cách giải thích nói về chuyện sống chết, tác giả David Phillips này trước đây (Lancet, 1993) cũng có một khảo cứu khác với cách giải thích khá thú vị.(3) Ông ta so sánh tuổi lúc chết của 28.000 người Mỹ gốc Hoa ở California với trên 400.000 người Mỹ trắng, chết cùng thời gian và cùng một loại bịnh. Ông nhận thấy người Hoa bịnh ung thư sinh năm "Thổ" chết sớm hơn người Mỹ trắng 3.3 năm, và nếu là bịnh tim thì chết 2.45 năm sớm hơn người Mỹ trắng trong hoàn cảnh tương tự. Ông ta kết luận rằng người Hoa chết sớm hơn vì họ tin vào tử vi, cam chịu chết, không tích cực tìm cách sống lâu hơn. Ví dụ bịnh nhân sinh năm 1907 là năm hoả, mà mắc bịnh tim, ông ta nghĩ thế là mình đúng số, tới số rồi vì những bịnh người sanh năm hoả dễ bịnh tim mạch. Cũng như người sanh năm thổ được cho là dễ bị u bướu, nếu bị là xem như ‘trúng” với số mạng. Phillips cũng nghiên cứu trên 2000 người Mỹ gốc Việt và cho rằng kết quả tương tự.
Người ta cho đây là một bằng chứng về y khoa tâm thể (psychosomatic medicine), tâm lý ảnh hưởng đến cơ thể. Tuy nhiên, Zheng Ming Chen, một chuyên gia dịch học người Hoa ở Đại học Oxford, không đồng ý. Theo ông, không phải ai cũng tin vào những chuyện tôn giáo hay truyền thống, có chăng chỉ một thiểu số nhỏ mà thôi. Với tư cách là một người gốc đông Á Châu, tác giả bài này cũng có cảm tưởng tác giả kết luận hơi quá đơn giản. Mấy ai trong chúng ta biết rõ năm mình sinh ra thuộc can chi nào (như Ất, Giáp,..; Tý , Sửu, Dần..), huống chi là biết được chính xác năm đó thuộc về ngũ hành nào (kim, thuỷ, thổ, hoả, mộc) và từ đó chấp nhận chết vì bịnh của mình theo đúng số. Ngoài ra theo ý kiến các nhà tử vi về vấn đề này, tử vi không có thái độ chủ bại và chấp nhận số mạng một cách thụ động như vậy. Họ thường nêu câu "Đức năng thắng số" và đặt nặng vai trò của ý chí để thay đổi số mạng hơn là nhắm mắt chịu ...chết sớm như giả thuyết trong khảo cứu này.
Ref: 1) David Phillips, Gwendolyn E. Barker, Kimberly M. Brewer . Christmas and New Year as risk factors for death
http://weber.ucsd.edu/~dphillip/christmas_and_new_year_as_risk_factors_for_death_phillips_barker_brewer.pdf
2) David P. Phillips. Postponement of Deaths Until Symbolically Meaningful Occasions.
https://galileo.seas.harvard.edu/images/material/2800/1140/Phillips_PostponementofDeathUntilSymbolicallyMeaningfulOccasions.pdf
3) href="http://articles.latimes.com/1993-11-05/news/mn-53500_1_psychosomatic-medicine"
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 28 tháng 1 năm 2014
Picture credit: giadinh.vn
