Bịnh Do Virus Chikungunya
“Thưa Bác sĩ
Tin tức nói về dịch virút Zika do muỗi truyền nhiễm hồi gần đây ở Nam Mỹ còn nhắc đến virút “chikungunya”.
Tên virút hay bệnh này nghe rất lạ. Đó là virút gì, gây ra bệnh gì, có dễ chữa và dễ phòng tránh không?
Xin cảm ơn Bác sĩ."
HT (Oregon)
Bịnh Chikungunya do một siêu vi (virus) gây ra. Siêu vi Chikungunya được truyền qua do muỗi (genus) Aedes chích; 2 species: A. aegypti (có vằn trắng nên được gọi là muỗi vằn) hay A. albopictus (“Muỗi hổ Á Châu”, Asian Tiger Mosquito, muỗi có một sọc trắng trên lưng và sống dai qua đủ mọi điều kiện khắc nghiệt).
Fig. 1: Aedes aegypti (Source: CDC)
Fig 2 : Aedes albopictus (CDC)
Tên Chikungunya này nghe lạ tai vì xuất phát từ chữ" kungunyala" có nghĩa là "làm cho cong, đi lom khom" trong ngôn ngữ Makonde (loại ngôn ngữ Bantu), thuộc cao nguyên Makonde, giữa Tanzania và Mozambique (Đông Nam Phi châu), nơi bịnh được phát hiện lần đầu tiên (1952).
Trước đây, Chikungunya phổ biến ở Châu Á, Châu Âu, Châu Phi , các đảo Thái Bình Dương và Án độ Dương. Sau 1983, lan qua vùng các đảo Ca-ri-bê và cho tới nay có chừng 1.7 triệu ca khắp lục địa Mỹ Châu. Do đó đa số người dân châu Mỹ chưa miễn nhiễm với Chikungunya và bịnh còn có thể lan toả thêm theo muổi Hổ Á Châu . Giữa thập niên 1980, chuyến tàu chở các lốp xe củ từ Bắc Châu Á qua Mỹ đem theo muổi Hổ Á Châu vào nước Mỹ và lan toả ra nhiều vùng. Năm 1981, con muỗi này lại được nhập cảng vào ngã California qua các cây kiểng phát tài.
Bịnh được xếp vào nhóm "arbovirus" (viết tắt của "arthropod-borne virus") vì được mang trong thân thể của các sinh vật chân có đốt (arthropod, thường là muỗi hay con tick [bọ chét])). Trong nhóm arbovirus đó có hơn 150 virus khác nhau, như Zika hiện đang gây một vấn đề y tế lớn ở châu Mỹ la-tinh, bịnh dengue gây sốt xuất huyết ở vùng Đông Nam Á mấy chục năm nay, bịnh viêm não Nhật Bản (Japanese encephalitis) khá phổ biến ở Việt Nam. Ở Mỹ chúng ta thỉnh thoảng nghe nói tới viêm não Saint Louis (St Louis encephalitis). Ở Nam Mỹ và Phi châu có Yellow Fever do muỗi truyền qua người cũng gây sốt và xuất huyết.
Triệu chứng
3-7 ngày sau khi bị muỗi Aedes có nhiễm siêu vi Chikungunya, đa số bịnh nhân sẽ có triệu chứng (khác với Zika, đa số không có triệu chứng): phần lớn là sốt cao (>39°C [102°F]) và đau nhiều khớp. Ngoài ra: nhức đầu, sưng khớp, đau bắp thịt (cơ), và có thể có mẩn đỏ (maculo-papular rash) ngoài da.
Fig 3: Mẩn đỏ (Chikungunya skin rash) (source Dominica news)
Phần đông không đe doạ tính mạng (tử vong chỉ xảy ra ở người già, khác với sốt xuất huyết do dengue nguy hiểm hơn) nhưng bịnh có thể nặng và làm suy yếu, khổ sở . Sau chừng 1-2 tuần, tự nhiên bịnh thuyên giảm và người bịnh thấy khoẻ hơn nhưng triệu chứng đau khớp có thể kéo dài hằng tháng, đôi khi hàng năm. Nặng nhất là các em bé mới sinh (bị nhiễm trùng từ lúc trong bụng), người già trên 65 tuổi, người mắc bịnh tim, áp huyết cao, tiểu đường. Tuy nhiên chưa có trường hợp nào chứng tỏ siêu vi được truyền qua sữa mẹ, cho nên hiện nay CDC vẫn khuyên người mẹ cho con bú dù bị nhiễm Chikungunya.
Triệu chứng có thể giống như triệu chứng của Dengue hay Zika. Hiếm: viêm mắt, viêm gan, viêm não, viêm dây thần kinh, liệt thần kinh mặt.
Triệu chứng cận lâm sàng : Giảm bạch cầu lympho (lympopenia) ; tiểu bản máu (platelets) có thể giảm, cơ năng gan có thể bất bình thường.
Bác sĩ xác nhận nhiễm Chikungunya bằng cách thử máu, nước tuỷ sống để truy tầm RNA của virus hay xem kháng thể (antibodies) người bịnh chống virus loại nào.
Sau cơn bịnh, thường người bịnh có kháng thể và được miễn nhiễm (immune) với siêu vi Chikungunya. Tuy nhiên, sau khi vừa bị nhiễm, nên tránh để muỗi đốt để giảm thiểu lan truyền cho người khác qua muỗi.
Trị liệu: Hiện nay chỉ chữa theo triệu chứng , phần lớn là giảm sốt và giảm đau, giảm viêm bằng acetaminophen hay các loại NSAIDS (giảm viêm không phải là steroids) như ibuprofen.
Phòng ngừa: Tránh muỗi đốt và chống, diệt muỗi.
- Mặc áo quần kín, ít hở da, dùng thuốc thoa chống muỗi (insect repellents containing DEET, picaridin, and IR3535), ở phòng điều hoà không khí hay có lưới ở cửa.
- Treo mùng có tẩm thuốc giết muỗi lúc ngủ (insecticide -treated mosquito net).
- Dùng một số áo quần, nón có tẩm thuốc permethrin chống muỗi (permethrin-treated clothing and gears).
- Dọn dẹp nhưng vùng chung quanh nhà và trong nhà những vũng nước, chai lọ, thùng , hồ bơi nhỏ ứ đọng nước có thể là nơi muỗi sinh sàn.
- 2/3 người Mỹ sống trong vùng có muỗi Aedes aegypti hay albopictus là giống có thể truyền bịnh . Biện pháp này cũng giúp ngừa các bịnh khác do muỗi truyền như Zika, West Nile virus (Culex mosquitoes), St Louis encephalitis virus, Dengue virus.
Hiện chưa có thuốc chủng ngừa cho Chikungunya.
References:hc/
1)https://www.cdc.gov/chikungunyclinicalevaluation.la/htm
2)https://en.wikipedia.org/wiki/Makonde_language
3)University of California Riverside: Asian Tiger Mosquito Aedes albopictus.
http://cisr.ucr.edu/asian_tiger_mosquito.html
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 17 tháng 7 năm 2016
