Một Thuốc Trị Tiểu Đường và Bệnh Mập
Gây Chấn Động Kinh Tế

Hình 1: Phụ nữ trung niên rất khó kiểm soát cân nặng. (nguồn hình WSJ) 

Không có tình yêu nào thành thật bằng tình yêu ăn uống
There is no sincerer love than the love of food.
George Bernard Shaw

Thỉnh thoảng chúng ta mới thấy một thuốc mới làm chấn động không những giới y tế mà còn làm chấn động thị trường kinh tế thế giới. Thí dụ trước đây là một thuốc phục vụ  một trong những nhu cầu căn bản và mạnh mẻ nhất của con người. Viagra, thuốc giúp chữa chứng rối loạn cương cứng (ED) của nam giới, do Pfizer phát triển, đã có tác động kinh tế đáng kể đến ngành dược phẩm kể từ khi được FDA phê duyệt vào năm 1998. Viagra là loại thuốc mang lại lợi nhuận cao cho Pfizer, doanh thu toàn cầu khoảng 1,6 tỷ USD trong năm 2016 mặc dù đã có thuốc generic rẻ tiền hơn nhiều.

Trong bài này chúng ta bàn về một thuốc mới  và mạnh khác, nhưng mục đích là kềm hãm một đam mê  khác của con người, “tình yêu ăn uống”.

Ozempic, tên  khoa học là semaglutide, là một  thuốc được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA, 2017) phê duyệt để sử dụng cho người lớn mắc bệnh tiểu đường loại 2. Đây là loại thuốc tiêm hàng tuần giúp giảm lượng đường trong máu bằng cách hỗ trợ tuyến tụy (pancreas) sản xuất nhiều insulin hơn.
Ozempic hoạt động bằng cách tác dụng giống một loại hormone tên là Glucagon-like peptide-1 (GLP-1); do đó ozempic thuộc vào nhóm “GLP-1 agonist” hay GLP -1 analog, nghĩa là hoạt động giống như GLP-1 trên các thụ thể (receptor).
GLP-1  là một loại hormone được sản xuất tự nhiên bởi các tế bào trong ruột và trong não bộ, và được phóng thích để đáp ứng với thức ăn,  làm giảm sự thèm ăn và phóng thích insulin cần thiết để dùng chất đường trong thức ăn. GLP-1  gửi tín hiệu đến não báo hiệu đã ăn no và làm chậm quá trình tiêu hóa bằng cách tăng thời gian thức ăn đi từ dạ dày qua  ruột, tác dụng tương tự như phẫu thuật để giảm cân nặng (bariatric surgery).

Theo Hiệp hội Tiểu đường Hoa Kỳ (ADA), "metformin vẫn là liệu pháp ưu tiên hàng đầu để điều trị bệnh tiểu đường loại 2. Tuy nhiên, việc bổ sung bằng một chất có tác dụng tương tự như GLP-1 (GLP-1 analog) nên được xem xét ở những bệnh nhân có chống chỉ định hoặc không chịu được (không dung nạp, non-tolerance) với metformin, ở những bệnh nhân có HbA1c cao hơn 1,5% so với mục tiêu hoặc ở những bệnh nhân không đạt được A1c mục tiêu (Hemoglobin A1c dùng để theo dõi mức đường trong máu theo dài hạn)  sau ba tháng, đặc biệt ở những bệnh nhân bị xơ vữa động mạch, suy tim hoặc bệnh thận mãn tính."

Hình 2: Incretin là những chất có khả năng giảm mức đường trong máu; GLP-1 thuộc nhóm này. GLP-1 kích thích phóng thích insulin từ tụy tạng (pancreas) và ức chế sự phóng thích glucagon, giúp giảm lượng đường trong máu (glucagon làm đường máu tăng lên lúc cần thiết).
Nguồn hình: Wikipedia

Mặc dù Ozempic không được phê duyệt chính thức để giảm cân nhưng một số bác sĩ vẫn kê đơn cho mục đích này (off-label) và một số bệnh nhân cho biết họ đã giảm cân khi sử dụng nó. Thuốc semaglutide được chuẩn thuận dùng để giảm cân nặng qua một thương hiệu khác là Wegovy với liều cao hơn một chút (năm 2021).
Theo một nghiên cứu, liều Ozempic cao hơn (2,4 miligam semaglutide mỗi tuần ) rất hiệu quả để giảm cân ở những người mắc bệnh béo phì. Trong một nghiên cứu, những người mắc bệnh béo phì sử dụng thuốc kết hợp với các biện pháp can thiệp lối sống đã giảm khoảng 15% trọng lượng cơ thể trong 68 tuần. Trung bình họ giảm được khoảng 34 pound.
(John P H Wilding et al. N Engl J Med. 2021.)

Ozempic cũng được thấy làm giảm nguy cơ mắc các biến cố tim mạch lớn như đột quỵ, đau tim hoặc tử vong ở người lớn mắc sẵn bệnh tim.

Các tác dụng phụ thường gặp của Ozempic: buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, nôn mửa và táo bón.
Các tác dụng phụ nghiêm trọng có thể xảy ra: phản ứng dị ứng, viêm tụy (pancreatitis) và các vấn đề về thận.

Những tác dụng phụ này được báo cáo phổ biến nhất khi  tăng liều thuốc cho đến khi đạt được liều tối đa.
Ngoài những tác dụng phụ thường gặp này, Ozempic còn có thể gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng bao gồm: phản ứng dị ứng, thay đổi thị lực, viêm tụy (pancreatitis) và các vấn đề về thận.
Hạ đường huyết ( hypoglycemia) hoặc lượng đường trong máu thấp cũng có thể xảy ra khi sử dụng Ozempic với thuốc kích thích tiết insulin ( secretagogue) hoặc insulin
Ozempic chống chỉ định ( không được dùng) ở những bệnh nhân có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc ung thư “biểu mô tuyến giáp thể tủy” (MTC, medullary thyroid carcinoma) hoặc ở những bệnh nhân mắc hội chứng “Tân sinh đa nội tiết loại 2” (MEN 2, multiple endocrine neoplasia syndrome)

Sốc phản vệ (anaphylaxis) và phù mạch (angioedema, làm sưng dưới da, môi, họng có thể nguy hiểm)) đã được báo cáo với các GLP-1  agonist khác và nên thận trọng ở những bệnh nhân có tiền sử mắc các bệnh này.

Ngoài ra, có những lo ngại về sự an toàn lâu dài của Ozempic. Nghiên cứu chỉ ra rằng Ozempic có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh sỏi mật và đề xuất nghiên cứu sâu hơn để đánh giá nguy cơ lâu dài của ung thư tuyến tụy, ung thư tuyến giáp và bệnh võng mạc tiểu đường.
Ozempic thường được bảo hiểm y tế chi trả (vì chỉ định là bệnh tiểu đường), Wegovy thì không vì chỉ định chính thức là giảm cân. 

Những tác dụng khác có thể có và có thể ảnh hưởng kinh tế lớn trên kỹ nghệ thuốc men và thực phẩm:
Daniel Drucker, giáo sư Đại học Toronto, người đã giúp khám phá cách thức hoạt động của thuốc, cho biết: “Tôi không nghĩ bất kỳ ai trong chúng tôi có tầm nhìn rằng, 40 năm sau, chúng tôi sẽ nghĩ về tất cả những tác dụng khác nhau của GLP-1”. . “Phải mất rất nhiều công sức trong nhiều thập kỷ để thực sự đưa chúng tôi đến được vị trí hiện tại.”.

Chỉ sáu năm kể từ khi có mặt trên thị trường , Ozempic đã trở thành loại thuốc kê đơn bán chạy nhất ở Mỹ.
Ozempic và Wegovy không phải là những thuốc duy nhất được ưa chuộng nhờ tác dụng giảm cân. Nhu cầu ngày càng tăng đối với Mounjaro, một loại thuốc trị tiểu đường, vì Eli Lilly, công ty sản xuất nó, khoe  kết quả giảm cân ấn tượng ở người mắc bệnh béo phì và tiểu đường trong các thử nghiệm sử dụng tirzepatide, thành phần hoạt chất trong Mounjaro. Các loại thuốc khác sử dụng cơ chế tương tự Wegovy và Ozempic đang được phát triển.

Hiện nay, Ozempic được cho là loại thuốc nổi tiếng nhất thế giới, một phương pháp điều trị bệnh tiểu đường đã trở thành “phương pháp giảm cân thần kỳ” đã tăng vọt bảng xếp hạng doanh số bán hàng bất chấp nguồn cung hạn chế và đây có thể chỉ là sự khởi đầu. Nhà tỷ phú Elon Musk cũng thú nhận là mình trông khỏe, nổi cơ bắp (“fit, ripped and healthy,”) là nhờ Ozempic. Các tài tử đóng phim cũng ca ngợi thuốc này.

Các nghiên cứu gần đây đã bắt đầu làm sáng tỏ những lợi ích sâu rộng của Ozempic và các loại thuốc khác cùng loại GLP-1 receptor agonist. Các loại thuốc này dường như có tác dụng bảo vệ tim, gan và thận ngoài việc giúp  giảm cân, và chỉ riêng việc giảm cân cũng  làm giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh. Cũng có lý do để tin rằng GLP-1 có thể giúp chống lạm dụng chất gây nghiện (substance abuse)  hoặc thậm chí là bệnh  Alzheimer gây lú lẫn. Thuốc càng được công nhận hiệu nghiệm cho nhiều chỉ định ( nhiều bệnh khác nhau) lợi tức cho nhà sản xuất bào chế càng gia tăng.(1)
Và  đây lại là tin xấu đối với nhiều nhà sản xuất thuốc và thiết bị y khoa. Ví dụ, người Mỹ chi khoảng 250 tỷ USD mỗi năm để điều trị bệnh tim mạch, nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Mỹ. Số tiền này bao gồm những gì các công ty bảo hiểm và bệnh nhân phải trả cho thuốc huyết áp, phẫu thuật “bắc cầu” động mạch tim (bypass surgery)  và các thiết bị cấy ghép vào  tim như máy điều hòa nhịp tim (pace maker). Các nhà phân tích tại Wells Fargo Securities ước tính rằng thuốc nhóm GLP-1 có thể làm giảm thị trường điều trị bệnh tim mạch khoảng 10% vào năm 2050.(2)

Khi ngày càng có nhiều bằng chứng cho việc sử dụng  GLP-1 lan rộng , các nhà đầu tư đang nhận thức được những hậu quả tiềm ẩn. Khi Novo Nordisk A/S công bố vào ngày 10 tháng 10 rằng hiệu quả của Ozempic trong điều trị người tiểu đường kèm với bệnh thận mạn tính chắc chắn đến mức hãng phải dừng thử nghiệm sớm, nó đã gây ra đợt bán tháo cổ phiếu trị giá 3,6 tỷ USD của các nhà cung cấp dịch vụ lọc máu  (dialysis) Fresenius Medical Care AG và DaVita Inc, và đương nhiên DaVita chất vấn kết quả thử nghiệm này.(3)

Theo Bloomberg Businessweek, một nhà phân tích phụ trách cổ phiếu thiết bị y tế đã viết trong một báo cáo nghiên cứu: “Thị trường đã đạt đến mức cuồng loạn gần như đỉnh điểm (peak hysteria) liên quan đến tác động của các thuốc loại GLP-1”. “Cuộc tàn sát trong lĩnh vực công nghệ y tế rất đáng chú ý và có phạm vi rộng, gần như bừa bãi, tác động đến những cái tên ( thương hiệu) tường như không có mối liên hệ nào với các thuốc GLP-1.”

Tóm lại, ozempic là một loại thuốc được dùng trong trị liệu bệnh tiểu đường và đang được dùng rất phổ biến cho việc giảm cân ngay ở những người không bị bệnh tiểu đường, ngoài chỉ định được FDA cho phép. Những người cân quá nặng hay bệnh nhân tiểu đường có thể muốn tìm hiểu thêm về một thứ thuốc chích mới rất hiệu nghiệm nhưng rất đắt đỏ này (chừng 1000 đô la mỗi tháng nếu trả bằng tiền túi, và thời gian cần dùng không hạn định).
Một điểm thú vị khác là thuốc này cũng như những thuốc tương tự tác dụng trên thụ thể GLP-1  đang có triển vọng làm thay đổi sâu xa các bệnh về tim mạch, về biến dưỡng (bệnh mập), bệnh  nghiện thuốc, bệnh Alzheimer, làm mất khách hàng, thu hẹp thị trường  của các nhà sản xuất thuốc hay thiết bị y học phục vụ cho các nhóm bệnh nhân này (phẫu thuật nối mạch tim, thị trường lọc máu bằng thận nhân tạo).
Mặt khác kỹ nghệ thực phẩm của Mỹ cũng bắt đầu lo lắng vì người dùng thuốc giảm cân ăn uống ít đi và họ đang cố gắng thích ứng “dụ” khách tiêu thụ bằng những sản phẩm mới cho người ăn kiêng nhưng vẫn còn “yêu” ăn uống.
Tựu chung, thức ăn ở xứ này vẫn dư thừa và cám dỗ; giảm cân để khỏe hơn, đẹp hơn chủ yếu là vấn đề ý chí, tự chế ăn ít lại và hoạt động nhiều hơn . Nếu không tự kiềm chế được thì nhờ thuốc, hiệu nghiệm hơn trước nhưng rất đắt tiền, có khi còn biến chứng.

Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 20  tháng 10 năm 2023

Tham khảo:
1)https://www.nytimes.com/2022/11/22/well/ozempic-diabetes-weight-loss.html
2) The Ozempic Effect Is Coming for Everything From Kidney to Heart Disease Treatments
It could cut demand for big-money drugs targeting a wide range of maladies, even Alzheimer’s.
https://apple.news/AyMRCvmJqQ_qybAoxOQOGRg
3)DaVita Casts Doubt on Novo’s Chronic Kidney Disease Results for Ozempic
https://www.biospace.com/article/davita-casts-doubt-on-novo-s-chronic-kidney-disease-results-for-ozempic/