(Source: newsinnigeria.org)

Bàn Tiếp Về Bịnh Do Virus Ebola [2]

Một số tin tức cập nhật

Virus Ebola đang gây chết chóc ở Tây Châu Phi. Cho đến nay, con số chính thức cho biết có chừng 8400 người đã bị Ebola, trong đó hơn 4000 người đã chết. Trong hơn 400 nhân viên y tế bị mắc bịnh, trên 200 người đã chết. Những xứ sau đây ở Tây Phi châu là chính: Guinea, Liberia, Sierra Leone Nigeria, Senegal.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, virus Ebola của Tây Phi có khả năng lan qua khu vực Đông Á như Philippines vì những xứ này có công dân xuất khẩu lao động đi khắp thế giới. Việt Nam đang lập phát đồ điều trị thống nhất cho 3 miền. Việt Nam có một số người nhập cảnh từ Nigeria (xứ có vài chục cas Ebola), nhưng hình như không có người đến từ các xứ tỷ lệ Ebola cao như Sierra Leone, Guinea và Liberia. Tuy nhiên vùng Đông Á có thể được chuẩn bị tốt hơn các vùng khác vì trong những năm trước từng đối phó với những dịch cúm, SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome; Hội chứng hô hấp cấp tính nặng). Mỹ và Anh đang yêu cầu Phi gởi nhân viên y tế qua Tây Phi, nơi mà giới y tế địa phương đang muốn bỏ cuộc vì nhiều bác sĩ và y tế bị chết sau khi tiếp xúc với bịnh (10-12-2014).

Theo kiến thức hiện nay thì bịnh không truyền qua không khí. Virus Ebola được truyền từ người này qua người khác do những chất lỏng của cơ thể (nước miếng, phân, nước tiểu, máu, tinh dịch). Gần đây người ta thấy virus ebola còn tồn tại trong tinh dịch (sperm) của người bịnh sau khi người đó đã hồi phục khỏi bịnh. Virus được nhiễm vào cơ thể do tiếp cận trực tiếp [direct contact, đụng chạm trực tiếp, không phải bay qua không khí, theo CDC] qua các niêm mạc (mũi, miệng), qua các vết nứt trong da, và qua đường không phải đường ăn uống (ví dụ kim chích, vết thương do đồ vật bén nhiễm virus [parenteral]) .

Tại Texas, Mỹ, bịnh nhân đầu tiên từ Liberia, Tây Phi, Thomas Eric Duncan, không có triệu chứng lúc bay qua Mỹ, sau đó nóng đến 103oF, vào khám bịnh viện Texas Health Presbyterian (26 th 9, 2014), do sơ sót không để ý đến lời khai bịnh nhân vừa đến từ châu Phi, phòng cấp cứu biên toa cho về nhà. Hai ngày sau bịnh nhân trở lại, nhập viện và chết 11 ngày sau đó (ngày 8 thg 9-2014). Brincidofovir, một thuốc trong vòng thử nghiệm được dùng trong trường hợp này. Thuốc Zmapp không được dùng cho bịnh nhân này. Ngày 12 tháng 10, có tin nhân viên y tế người Mỹ gốc Việt, Nina Pham, từng săn sóc cho ông Duncan đã lên cơn sốt và được xác nhận nhiễm Ebola. Giám đốc CDC BS Thomas Frieden cho rằng nhân viên y tế bị nhiễm đã sơ hở trong một bước nào đó của quy trình che chở chính bản thân ("a breach in protocol"). Sau đó BS Frieden phải rút lại câu nói đó, và nói chúng ta phải “suy nghĩ lại” cách mà chúng ta chống lại Ebola. Ngày 15 tháng 10, thêm một nhân viên điều dưỡng được định bịnh nhiễm Ebola.

Một nữ y tá người Spain bị nhiễm , bà Teresa Romero, là người đầu tiên bị nhiễm bịnh Ebola tại Châu Âu (Sept 30, 2014). Hồi cuối tháng 9-2014, bà phụ trách cho một nhà truyền giáo mắc bịnh ở Tây Phi về Spain để chữa trị, sau đó ông này chết vì bịnh Ebola. Bà chỉ có tiếp xúc với ông này 2 lần, một lần để thay tả lót cho bịnh nhân, và lần sau để dọn dẹp phòng bịnh nhân sau khi bịnh nhân qua đời. Người ta nghi bà nhiễm virus Ebola vì sau khi làm việc xong, gỡ bỏ găng tay, bà đã lỡ đụng mặt ngoài găng tay lên mặt mình (phía mặt ngoài găng bị nhiễm các chất từ cơ thể người bịnh và có chứa virus). Mấy ngày sau bà ngã bịnh, và sợ bịnh lan ra, con chó của bà cũng bị toà án ra lịnh cho giết chết một cách nhân đạo và hoả thiêu. Bà Romero được chữa bằng thuốc đang trong vòng thí nghiệm, tên Zmapp, và cho đến hôm nay, ngày 11 tháng 10, tình hình có vẻ khả quan hơn đôi chút.

Phòng ngừa:

• Theo CDC, nếu chúng ta đến vùng có dịch Ebola, cần rửa tay bằng xà phòng, thuốc sát trùng. Tránh đụng đến máu và những chất lõng từ cơ thể người khác (body fluids)
• Đừng đụng tới những dụng cụ , áo quần, giường chiếu đã tiếp xúc với người bịnh.
• Tránh các tang lễ, chôn cất ở đó phải đụng tới ("handling") xác người bịnh
• Tránh tiếp xúc với dơi, khỉ (linh trưởng/primates), không ăn thịt sống, máu, các chất lỏng từ cơ thể chúng (body fluids).
• Tránh các bịnh viện ở Tây Phi ở đó người ta chữa các bịnh nhân bị nhiễm Ebola.
• Nếu từ Tây Phi về, theo dõi tình trạng sức khoẻ mình trong 21 ngày. Nếu có triệu chứng nhiễm Ebola, cần đi khám bịnh nay (nên báo trước cho nơi mình đến khám là mình có thể bị nhiễm Ebola để người ta chuẩn bị các biện pháp cách ly cần thiết như cho bịnh nhân vào phòng riêng, người khám mang áo, mặt nạ bảo vệ, vv)

Biện pháp quốc tế ngăn chặn bịnh lan rộng:

• Hiện nay để ngăn chặn bịnh lây lan qua Mỹ, tại phi cảng một số thành phố như Chicago, Washington DC (Dulles Airport), New York những hành khách đến từ Liberia, Sierra Leone, Guinea được đo nhiệt độ lúc mới đến (bằng tia hồng ngoại, không chạm đến bịnh nhân) và được nhân viên chính phủ Mỹ hỏi một số câu hỏi về tình hình sức khoẻ của họ, và khả năng họ có tiếp xúc, hay bị phơi nhiễm (exposed) với người nhiễm virus Ebola hay không. Nếu có nguyên nhân để nghi ngờ, như nhiệt độ lên cao (nóng sốt), hay triệu chứng khả nghi, những người này bị cách ly và đem đến bịnh viện để được khám và theo dõi. Có người chỉ trích biện pháp này là không hữu hiệu lắm vì sẽ không phát hiện những người trong thời kỳ tiềm ẩn (có thể kéo dài 3 tuần lễ, trong khi mà bịnh nhân chưa có triệu chứng gì cả), những người cố tình dấu bịnh sử của mình đã tiếp xúc với nguồn bịnh hoặc những người lên máy bay thì phát bịnh, và có thể lúc phát hiện được thì máy bay đã đem các hành khánh bị phơi nhiễm đi nơi khác.

Các phương pháp định bịnh virus Ebola:

1) phát hiện những thành phần vật liệu di truyền của virus bằng PCR (Polymerase Chain Reaction=phản ứng dây chuyền dùng men polymerase), có thể âm tính giả trong mấy ngày đầu và phải đợi 3-5 ngày sau khi phát triệu chứng mới có phản ứng dương.

2) phát hiện kháng thể của cơ thể chống ebola (ELISA=Enzyme-linked Immunosorbent Immunoassay), có thể phải đợi lâu hơn 3 ngày, để hệ miễn n.hiễm cơ thể có thời gian sản xuất kháng thể tới mức phát hiện được (sau đó thì sản xuất mạnh trong thời kỳ hồi phục)

3) cấy virus ebola; chỉ thực hiện được ở một số phòng thí nghiệm được trang bị đặc biệt và an toàn.

Hiện nay, không thể dùng những thử nghiệm này để screen mọi người bị sốt đến từ Châu Phi được, và người ta chỉ test những người đến từ các nơi có nguy cơ nhiễm Ebola cao (theo BS Sandro Cinti, chuyên về bịnh nhiễm,thuộc bịnh viện Đại học Michigan

Chữa trị:

• Hiện nay, chưa có thuốc đặc trị Ebola. Do ói mửa và tiêu chảy, bịnh nhân có thể thiếu thể tích nước trong hệ tuần hoàn (hypovolemic), thiếu nước (dehydration), thiếu hay rối loạn các chất điện giải (electrolytes). Bịnh nhân được cung cấp cho đủ nước, (rehydration) chữa theo triệu chứng, hỗ trợ để cải thiện tỉnh hình chung của bịnh nhân. Những thuốc chữa dùng biện pháp miễn nhiễm ((dùng kháng thể chống Ebola) còn đang trong vòng nghiên cứu, thí nghiệm.
• Bịnh nhân suy hô hấp có thể cần nhét ống thở vào khí quản, suy thận cần lọc máu. Những biện pháp này làm cơ nguy lây bịnh cho người săn sóc y tế.
• Zmapp là một thuốc chích tĩnh mạch (intravenous), Zmapp (do tên hãng Mapp Biopharmaceuticals, California, một trong 2 hãng cùng phát triển ra thuốc này), được nghiên cứu từ 7 năm nay và cho tới nay chỉ được thí nghiệm với kết quả tốt trên những con khỉ macaque, nhưng chưa bao giờ được dùng trên người. Hai trong 3 kháng thể Zmapp cung cấp cho ngừoi bịnh đến bám chặt vào một protein trên vỏ ngoài của virus Ebola và không cho virus hoạt động tấn công tế bào người bịnh (đây là một loại chủng ngừa tạo nên miễn nhiễm thụ động). Một trong 3 kháng thể báo động cho hệ miễn nhiễm biết tế bào nào của cơ thể đã bị nhiễm virus và do đó hệ miễn nhiễm sẽ tiêu diệt các tế bào này.
• Zmapp gồm 3 kháng thể đơn dòng (cocktail of monoclonal antibodies) được sản xuất trong kỹ nghệ sinh học (genetic engineering), bởi những cây thuốc lá (“plantibodies”=kháng thể do thực vật [cây] sản xuất). Các cây thuốc lá này đã được công nghệ sinh học biến đổi để có khả năng sản xuất các kháng thể theo ý muốn, theo sự hướng dẫn của những gene thu hoạch từ tế bào chuột từng phơi nhiễm với virus Ebola và tế bào myeloma của người. Đáng thú vị là thuốc này là kết quả của những nghiên cứu của kỹ nghệ thuốc lá (hãng Reynolds), kỹ nghệ quốc phòng về chiến tranh sinh học (biodefense) và của hai nước Mỹ và Canada.
• Hãng KentuckyBioProcessing (một công ty con của công ty thuốc lá Reynolds) phụ trách sản xuất Zmapp. Một protein đặc biệt được chích vào lá cây thuốc lá được trồng vài tuần, một tuần sau thì cây sản xuất đủ thuốc trong lá để được trích tinh.
• Có 2 nhân viên y tế Mỹ và 1 người Anh làm việc tại Phi Châu được đặc cách dùng thuốc này và khỏi bịnh. Trái lại, nhà truyền giáo người Spain, 75 tuổi, chết vì bịnh mặc dù được chích Zmapp.
• Đầu tháng 10-14 các khoa học gia Thái ở Đại học Mahidol công bố đã dùng những gene người để sản xuất ra một kháng thể nhỏ đến mức có thể chui vào virus ebola và ngăn chúng sinh sản. Tuy nhiên họ không có khả năng tiếp cận với mẫu virus Ebola và cần sự giúp đỡ của Mỹ mới có thể xúc tiến thêm về khảo cứu này để hy vọng, nếu thành công, áp dụng được trên lâm sàng (theo VOA)
• Convalescent serum: ví dụ trước đây, một người khảo cứu người Anh bị nhiễm Ebola lúc rút máu từ các con chuộc thí nghiệm bị bịnh, nhưng sau khi truyền máu hay máu của người đã phục hồi khỏi bịnh, anh ta được cứu sống. Như trường hợp cô điều dưỡng Nina Pham đang được chích huyết thanh hay máu từ một bác sĩ Mỹ đã hồi phục, ông bs này trước khi được chữa bằm Zmapp, cũng từ được chích huyết thanh hay máu của một cậu bé châu Phi 15 tuổi mà ông ta đã chữa khỏi.
• Có 2 thuốc chủng ngừa đang được xét để đi vào áp dụng phổ biến trên người. Theo WHO, hy vọng qua năm 2015, vaccine sẽ có thể được áp dụng giới hạn cho nhân viên y tế hay ở tuyến đầu các vùng bị dịch; việc áp dụng vaccine rộng rãi cũng như trị liệu dùng máu hay huyết tương của người từng bị nhiễm bịnh và hồi phục chắc phải đợi lâu hơn.
• Ngày 16 tháng 10, theo BBC,Reuters loan báo Trung quốc đã gởi vài ngàn liều thuốc JK-05 của công ty dược phẩm Sihuan (có liên hệ với quân đội, "do chính Học viện Quân y của Quân Giải phóng (AMMS) bào chế, cho tới nay mới chỉ được dùng trong các trường hợp khẩn cấp của quân đội."Thuốc này chưa biết có hiệu nghiệm trên người hay không, và nếu áp dụng ở tây Phi, sau đó có thể sẽ biết rõ hơn về tác dụng lâm sàng trên con người.

Tóm lại, từ ngày virus Ebola được khám phá ở châu Phi năm 1976 đến nay, đã có nhiều nhóm bịnh bộc phát và nhiều khảo cứu đem lại một số lượng kiến thức nhất định về chẩn bịnh, dịch học và trị liệu. Tuy nhiên, đây là cơn bộc phát lớn nhất từ trước đến nay, trong bối cảnh toàn cầu hoá làm những nơi xa xôi nhất xích lại gần nhau một cách nguy hiểm. Y giới đang phải học những bài học mới , xét lại cách thức làm việc của bịnh viện cũng như nhân viên điều dưỡng, "suy nghĩ lại" (rethink, theo lời Bs Frieden của CDC), để đối phó với một tình huống nghiêm trọng mới khởi đầu, có thể ảnh hưởng đến toàn thể nhân loại. Ngày tháng 9, CDC loan báo sẽ gởi một ê kíp chuyên gia chuyên về virus ebola trong vòng vài giờ đến bất cứ bịnh viện nào có xác nhận một trường hợp Ebola. CDC đang nghĩ tới biện pháp chuyển tất cả bịnh nhân nhiễm ebola, nếu có, về chữa tại chừng 4 đơn vị chuyên môn có những "đơn vị ngăn chặn sinh học" (biocontainment units), điều mà một bịnh viện trung bình khó thực hiện được, trái với ý kiến trước đây cho rằng bất cứ bịnh viện nào ở Mỹ cũng đủ khả năng chữa các bịnh nhân nhiễm ebola. Ngày 17 tháng 10, Tổng Thống Obama bổ nhiệm Ron Klain trong vị trí một viên chức toàn quyền, "Ebola czar", đặc trách về vấn đề Ebola, sau khi giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng bịnh Mỹ  (CDC) lúng túng và chỉ trích mạnh mẽ trong việc xây dựng một mặt trận toàn quốc ngăn chặn bịnh lây lan.Bịnh nhân Nina Phạm được chuyển bằng máy bay từ bịnh viện Presbyterian, Dallas đến bịnh viện chuyên về khảo cứu  của Viện Sức Khoẻ Quốc Gia (NIH) ở Maryland, trong tình trạng ổn định( "stable, fair condition"). Cô điều dưỡng thứ hai mắc bịnh được nhập viện ở BV Đại học Emory, Atlanta nơi từng chữa mấy bịnh nhân Ebola trước đây đem từ Tây Phi về Mỹ mà không gặp vấn đề lây lan. Cô này từng đi máy bay thương mại trong khi mới phát sốt nhẹ,bịnh mới nhú, khiến hiện nay hàng trăm người có khả năng lây nhiễm (tuy rất thấp) khi đi cùng máy bay phải được theo dõi, và cách ly trong 21 ngày.

Tài liệu tham khảo:

1. Trung tâm Kiểm soát Bịnh Mỹ (CDC)
2. Tổ chức Y tế Quốc tế (WHO)
3. CNN: Ebola screenings begin at JFK; four more airports start next week
4. Ebola 'Secret Serum': Small Biopharma, The Army, And Big Tobacco
5. Brenda Goodman: Experimental Ebola Serum Grown in Tobacco Leaves
6. http://www.cbsnews.com/news/how-doctors-test-for-ebola/

http://www.cdc.gov/vhf/ebola/prevention/

http://www.who.int/csr/disease/ebola/en/

http://www.cnn.com/2014/10/11/health/ebola/index.html

http://www.forbes.com/sites/erincarlyle/2014/10/11/confirmed-facebooks-mark-zuckerberg-paying-more-than-100-million-for-kauai-property/

http://www.webmd.com/news/20140804/ebola-virus-vaccine

Bác sĩ Hồ văn Hiền

Ngày 17 tháng 10 năm 2014