Wislawa Szymborska
(Thi Sĩ Ba lan 1923-2012.)
Giải Nobel Thi Ca 1996.)
1. Tiểu Sử.
Maria Wislawa Anna Szymborska là thi sĩ kiêm phê bình, dịch thuật đã lãnh giải Nobel thi ca năm 1996. Bà được mệnh danh là "Mozart trong Thi Ca". Sách và thơ của bà được dịch ra nhiều ngôn ngữ và phát hành nhiều nơi trên thế giới, nhất là sau khi bà nhận giải Nobel văn chương.
Khi lãnh giải Nobel thi ca, nhà phê bình ca ngợi thơ bà mang tính châm biếm độc đáo. Có nội dung mang dữ kiện lịch sử vào đời sống hàng ngày với một nhân sinh quang khôi hài. Qua những sinh vật và biểu tượng nói lên hiện thực thường ngày của nhân loại.
Sinh ngày 2 tháng 7 năm 1923 tại Prowent, Ba lan. Bố của bà là một nhà ái quốc có tên tuổi đương thời. Sau khi bố bà qua đời, gia đình dọn về Torún và 1931, dọn về Kraków. bà cư ngụ tại đây cho đến ngày cuối cùng.
Khi thế chiến thứ hai bùng nổ 1939, bà vẫn theo học những lớp học chui. Năm 1945, bà bắt đầu học về văn chương Ba Lan rồi chuyển sang xã hội học tại đại học Jagiellonian. Bà gặp gỡ và bị ảnh hưởng bởi thi sĩ Czeslaw Milosz, người đoạt giải Nobel thi ca năm 1980.
Tháng Ba năm 1945, bài thơ đầu tay của bà, Szukam Slowa, Tìm Kiếm Chữ Nghĩa, xuất hiện trên văn đàn. 1948, bà bỏ học vì tài chánh khó khăn. Lấy chồng, thi sĩ Adam Wlodek và ly dị năm 1954.
Bà tham gia nhiều hoạt động chính trị, nghiêng về phía xã hội chủ nghĩa. Mãi đến 1964, bà bắt đầu chống lại chủ thuyết và chính quyền Cộng Sản, bà đề cao và đòi hỏi quyền tự do phát biểu và phàn kháng.
Bà làm việc trong ban chủ bút của tạp chí văn hóa hàng tuần Zycie Literackie từ 1953 đến 1981. Phát hành khoảng 20 tác phẩm thơ.
Bà qua đời ngày 1 tháng Hai năm 2012 tại tư gia ở Kraków, thọ 88 tuổi. bà ra đi trong giấc ngủ một cách an bình.
Bà tiếp tục làm thơ cho đến cuối đời. Bài thơ cuối cùng được đăng tải trong năm 2012.
Cuốn thơ cuối cùng của bà sẽ ấn hành vào tháng Tư, năm 2015: Map: Collected and Last Poems.
2. Thơ.
Vào thế kỷ 20, thi ca thế giới mở rộng và đi sâu vào nhiều góc cạnh của đời sống, tâm lý, vô thức, ý thức và sáng tạo nhiều kỷ thuật diễn đạt và trình bày thơ.
Wislawa Szymborska đã chọn cho mình con đường thi ca, không phải riêng rẻ, chỉ vượt trội hơn sáng tác đương thời về những phương diện:
- Hài hước
- Đơn giản
- Thao thức
Szymborska thường xuyên sử dụng sự thành thật tự trọng trong văn chương văn học để sáng tác. Những mỉa mai, nghịch lý, mâu thuẫn và cách diễn tả được bà trình bày đơn giản dù những chủ đề rất triết học và đầy những ám ảnh. Thơ bà trải rộng từ xã hội, chính trị cho đến tâm lý tâm linh. Cũng như những thi sĩ lớn đương đại, cần phải lưu tâm đến bản chất mơ hồ, âm u trong thơ của bà.
Bà chỉ cho ra đời vào khoảng trên dưới 250 bài thơ. hầu như bài nào cũng nhận được sự ái mộ và ca ngợi của giới thưởng ngoạn. Khi được báo chí và nhà phê bình đặt câu hỏi về số lượng ít ỏi của thơ, bà trả lời: "Tôi có một thùng rác trong nhà của tôi". ·
. Hài hước:
1966, trong một cuộc phỏng vấn, bà đã cho biết, bà làm thơ từ lúc nhỏ. Bà viết những bài thơ ngắn và nếu bố bà thích bài thơ nào, bà sẽ đòi ít tiền. Bà nói rằng để lấy được tiền của bố, thơ của bà phải dí dỏm, không có nhiều lời trữ tình. Chính bà, từ trẻ đã thích những câu chuyện khôi hài.
Sự khôi hài của bà có mực thước. Người đọc không tìm ra ý tứ bật tiếng cười lớn, chỉ là nụ cười thú vị và ngầm đồng thuận những cay đắng phi lý trong cõi nhân sinh. Đặc biệt, có khi là nụ cười châm biếm, chê trách nhưng không có lòng giận dữ hoặc oán hận. Thông thường là những nụ cười hết sức băn khoăn.
"....Có lẽ, chỉ có hai người trong một ngàn người
Thích thơ
như họ thích phở gà
thích lời khen, thích màu xanh
thích khăn quàng quen thuộc
thích lối sống cá nhân
thích vuốt ve chó.
Thơ
nhưng thơ là gì?
...... Tôi không biết, nhưng bám lấy thơ
như vịn lan can cầu thang, đứng vững."
( Niektorzy lubia poezje. Ít người thích thơ.) ·
. Đơn giản:
Về hình thức, bà chú trọng về sự linh hoạt của ngôn ngữ để diễn tả những khám phá khác thường, được quan sát bởi quan điểm lạ thường, trong đời sống hàng ngày.
Bà không chuộng sự cầu kỳ, bóng bẩy và phức tạp hóa ý tứ thơ. Bà ít khi tạo chữ mới. Chú tâm về ý nghĩa liên tưởng và biểu tượng.
"... Kỳ thi về lịch sử nhân loại
Tôi ấp úng trả bài lanh quanh.
Một con khỉ lắng nghe, nhìn tôi chế giễu
Con kia thái độ lơ là
nhưng khi tôi không biết trả lời câu hỏi
khỉ nhắc nhở bằng cách dịu dàng
rung dây xích. "
( Dwie Malpy Bruegla.)
Con khỉ của Darwin và lịch sử nhân loại; con khỉ bị xiềng xích; Con khỉ rung dây xích nhắc nhở câu trả lời ; những móc nối giữa các hình ảnh tạo ra sự nhột nhạt của kiến thức con người về chính thân phận của mình.
Trong bài thơ "Việt Nam", bà đơn giản hóa mọi chuyện, chỉ dùng câu đối thoại.
Bà mẹ Việt Nam, hỏi điều gì cũng trả lời: Không biết. Kể cả sinh mệnh cá nhân, làng xóm, quốc gia. Nhưng khi hỏi đến những đứa con của mẹ:
"Chúng có phải là con của bà không?"
"Vâng."
Một bài thơ ngắn đã đủ nói lên cá tính của mẹ Việt nam. Bà cho rằng người mẹ Việt Nam hy sinh cả cuộc đời miễn là bảo vệ được con mình.
Đôi khi, đọc thơ bà, cảm thấy khó hiểu, nếu không đứng xa ra để nhìn trọn vẹn một cảnh lớn hoặc không liên kết với một diễn biến trong lịch sử hoặc trong huyền tích. Như bài thơ "Tháp Babel".
Sự cực đoan và thiển cận của người xây tháp Babel với ý định chọc trời, gây ra hỗn loạn ngôn ngữ, không còn hiểu nhau. Đưa vào chuyện tình của Tháp Babel, Na Wieezy Babel, khiến đối thoại giữa hai người yêu nhau trở thành khó hiểu. Họ nói cùng ngôn ngữ mà không thật sự đối thoại. Có mấy kẻ yêu nhau lại hiểu nhau rõ ràng? Bài "Đám Tang", những câu nói chuyện trò thường khi gặp nhau ở đám tang, được bà sử dụng "mơ hồ", không rõ ai nói với ai hoặc nói về điều gì. Những câu đối đáp có khi ngoài miệng, có khi trong lòng, khiến cho nội dung trở thành phức tạp, nói lên sự nhiêu khê của xã hội loài người..
Bà cố ý dùng sự đơn giản của ngôn ngữ và thể thơ để độc giả có thể tìm sâu, khám phá những tư duy và ý niệm bên trong hình thức. Có thể dùng hai câu thơ trong bài "Pod Jedna gwiadka, Dưới một ngôi sao nhỏ," để tóm lược phương pháp diễn đạt của bà: "...Tôi mượn chữ nghĩa nặng ký, rồi khổ công tái tạo để chúng được nhẹ nhàng hơn.." ·
. Thao Thức.
Không có một nghệ sĩ nào thành danh trên thế giới mà không thể hiện nội lực qua bản lãnh thao thức về nhân sinh. Wislawa Szynborska cũng không ngoại lệ. Những điều bà thao thức bao gồm từ những chuyện trọng đại của linh hồn qua đến những chi tiết linh tinh trong xã hội hoặc những suy tư thầm kín của tâm lý. Những việc đó không có gì lạ. Có lẽ, ai hay nghĩ ngợi, sẽ có cùng chủ đề. Khác nhau ở chỗ: cách diễn đạt câu trả lời hoặc diễn đạt câu không trả lời, không phải là bản thân của câu trả lời.
Kinh nghiệm sống từng trải qua chiến tranh thứ hai, và quan điểm riêng của cá nhân, bà đã trình bày những thao thức cá biệt vào dòng khắc khoải chung.
" Phản kháng chống lại nợ
ta gọi là linh hồn
Đó là điều duy nhất
không có trong danh sách cho vay."
(Nic Darowane. Chẳng có gì tặng không.)
"Khi tôi phát âm chữ ' Tương Lai '
âm vần đầu tiên đã trở thành quá khứ."
(Try slowa najdziwniejsze. Ba chữ huyền hoặc nhất.)
Nhất là trong bài thơ" Spis", Danh Sách, những câu hỏi không cần trả lời, những câu hỏi không thể trả lời, những câu hỏi không đủ thời giờ để trả lời, nhưng sâu đắc nhất: câu hỏi bản chất tự nó là câu hỏi. Đặt câu hỏi về một điều gì không biết, tức là hỏi về một cái hỏi. Thao thức này dẫn đến thao thức kia. Thắc mắc này dẫn tiến thắc mắc khác. Câu hỏi liên tu, liên hoàn, chính là vấn mệnh của con người, từ việc nhỏ nhặt cho đến chuyện đời sau.
"Một số câu hỏi nào đó
tôi ghi vội trước khi đi ngủ
Khi thức dậy
không thể nào đọc được
Đôi khi tôi nghi ngờ
đây là loại mật mã
nhưng ý nghĩ này cũng là câu hỏi
một ngày nào sẽ ruồng bỏ tôi." ·
. Mật độ ý tứ thơ.
Đặc điểm nổi bật trong thơ của Szymborska là sự dày đặc của hình ảnh, tứ thơ, tiểu ý trong câu thơ và trong bài thơ. Có lẽ, cũng như đa số thi sĩ thành danh, những bài thơ buổi đầu thường đơn giản, sinh động, tỏ lộ tài hoa. Thơ theo người, người già dần với tư duy và kinh nghiệm sống, thơ phức tạp và đặc quẹo hơn. Không phải là cô đọng, mà mật độ ý tứ chật hơn trong cùng một câu thơ và bài thơ. Như cà phê, có loãng có đậm đặc, chứa trong cùng một tách uống. Trong những bài thơ chắt lọc, bà đã cho thấy những thực tế của cuộc sống phi lý hàng ngày và sự chấp nhận, đầu hàng vô ý thức của con người như trong bài Quyền Chọn Lựa, Mozliwosci; Nỗi Thầm Lặng Của Cây, Milczenieroslin; Lời Cảm Tạ Ngắn, Podziekowanie......
Dĩ nhiên như quí vị đã biết, uống một tách cà phê nhạt loãng và một tách cà phê keo đậm, thật là khác nhau.
Ngoài ra, một góc nhìn khác về Wislawa Szymborska để thấy được con người toàn diện của bà. Một nghệ sĩ tài hoa thường tài hoa về nhiều mặt.
Nghệ Sĩ Bưu Thiếp.
Bà yêu chuộng những bưu thiếp đẹp. Sưu tầm và dành dụm những bưu thiếp này để gửi cho bạn bè. Nhưng rồi, bưu thiếp có sẵn không thỏa mãn những điều bà tìm đến. Từ đó, bà tự làm những bưu thiếp bằng cách cắt dán những hình nghệ thuật khác nhau. Những bưu thiếp này, dùng gửi cho bằng hữu. Sáng tác bưu thiếp kéo dài 40 năm. Mỗi năm vào đầu tháng 11, bà để bảng trước nhà: "Xin đừng ghé thăm tôi trong vài ngày, bởi vì tôi đang làm nghệ sĩ". Bà dùng thời gian này để làm những bưu thiếp dùng vào dịp lễ lạc. Nhà đạo diễn Woody Allen khi nhận được bưu thiếp của bà đã phát biểu:"món quà này có ý nghĩa đối với tôi hơn những tượng vàng (Oscar) ở Hollywood".
Nhiều nơi trên thế giới đã tổ chức triển lãm bưu thiếp của bà, một sự sáng tạo được hâm mộ.
Có thể kết luận rằng, chính cách diễn đạt độc đáo và đặc thù về chiều sâu trong thơ đã làm bà nổi bật lên khỏi những thi sĩ hàng đầu của thế giới đương thời. Cách sử dụng tứ thơ, hình ảnh, diễn đạt tượng trưng nhưng gắn bó và dễ hiểu với những bi hài hiện thực, khiến cho thơ bà vượt lên châm biếm và chế diễu truyền thống đã quen thuộc, để người đọc cảm được lòng quan tâm của một thi sĩ chân thật cùng đời sống. Không có một nghệ sĩ lớn nào mà không có lòng quan tâm đến con người, thế hệ tương lai và nghệ thuật mai sau.
"Uśmiechnięci, współobjęci
spróbujemy szukać zgody,
choć różnimy się od siebie
jak dwie krople czystej wody."
......
" Bằng nụ cười, bằng tay ôm
cố tìm ra thỏa thuận
cho dù chúng ta khác nhau
như hai giọt nước trong."
GHI:
Những bài thơ chuyển dịch bên dưới, ngoài nguyên bản, các bản dịch Anh ngữ tìm thấy trên mạng lưới và trong các sách:
- Poems, New and Collected 1957- 1997. Wislawa Szymborska. A Harvest Book, Harcourt, Inc.
-Here. Wislawa Szymborska. Edition 2012. Mainer Books.
- Monologue Of A Dog. Wislawa Szymborska. Harcourt, Inc.
- View With A Grain Of Sand. Wislawa Szymborska. A Harvest Original, Harcourt Brace & Company.
1. Ít Người Thích Thơ
Niektorzy lubią poezje
Some People Like Poetry
Ít người
không phải tất cả.
Đừng kể đám đông, chỉ số ít.
Đừng kể học đường, nơi học trò phải học thơ
đừng kể thi sĩ,
có lẽ, trong một ngàn người, chỉ được hai người.
Thích thơ
như họ thích phở gà,
như thích lời khen và thích màu xanh,
như thích khăn quàng quen thuộc,
như thích lối sống cá nhân
như thích vuốt ve chó.
Thơ
nhưng thơ là gì?
Nhiều câu trả lời hời hợt
không thỏa mãn câu hỏi.
Tôi cũng không biết, nhưng bám lấy thơ
như vịn lan can cầu thang, đứng vững.
2. Tóm Lược Về Linh Hồn
Dusza
A Little on the Soul
A Few Words On The Soul
Đôi khi con người có linh hồn.
Không ai có hồn liên tục và mãi mãi.
Ngày này qua ngày kia
năm này qua năm khác
có khi sống không hồn.
Đôi khi
hồn tạm trú
lúc sợ hãi khi sung sướng thời ấu thơ.
Đôi khi chỉ trong lúc bất ngờ
chợt nhận ra tuổi già hiện diện.
Hồn ít khi hỗ trợ
những việc làm mất công,
như di chuyển đồ đạc,
khuân vát hành lý,
hoặc mang giày chật đi đường xa.
Thông thường hồn lẩn tránh
khi thịt da bị cắt chia
khi bị điều tra khai báo. *
Trong ngàn lúc trò chuyện
hồn tham gia một lần,
không nhất thiết vì tôi,
hồn thích im lặng.
Khi thân thể bắt đầu bệnh tật đau đớn
hồn bỏ trách nhiệm thoát ly.
Hồn rất khó tính:
miễn cưỡng nhìn chúng ta vào đời,
tranh giành quyền lợi
những mưu đồ náo động khiến hồn chán ghét.
Sướng vui và buồn bã
chẳng phải hai cảm súc khác nhau.
Chỉ hiện diện trong ta
khi cả hai thành một.
Nên tin cậy linh hồn
khi không có gì chắc chắn
khi đang thao thức mọi sự trước sau.
Giữa đời sống vật chất
hồn chuộng đồng hồ quả lắc gõ chuông
và gương soi, chúng luôn luôn sinh động
ngay cả khi không có ai nhìn.
Hồn không giải thích từ đâu đến
hoặc khi nào ra đi,
dù biết chắc bị chất vấn.
Có vẻ như
chúng ta cần linh hồn,
như hồn cũng cần chúng ta
vì lý do nào đó.
* Đoạn 3 câu này, không chắc hiểu được ý tác giả :
Przy wypełnianiu ankiet
i siekaniu mięsa
z reguły ma wychodne.
3. Sau Kết Cuộc Là Khởi Đầu
Koniec i poczatek
The End and the Beginning
Sau mỗi khi chiến tranh
cần có người thu dọn.
Cho cùng, công việc này
không tự nhiên tự động thực hiện.
Ai đó phải cào đống đổ nát
đẩy chất hai bên đường,
cho xe chở đầy xác
có thể băng qua.
Ai đó phải lặn lội
trong bùn lầy, bụi tro,
trong ghế dài hư hỏng, (*)
trong mảnh vụn thủy tinh,
trong giẻ rách đẫm máu.
Ai đó phải nâng cao đà ngang
rồi dựng lại vách tường.
Ai đó phải sửa mới cửa sổ
rồi gắn lại cửa nhà.
Việc này không ăn ảnh
cần thời gian nhiều năm.
Tất cả máy ảnh truyền thông (**)
bỏ theo chiến tranh khác.
Cần xây lại nhiều cầu,
xây ga xe lửa mới.
Tay áo sẽ xăng lên
xăng nhiều rách tơi tả
Ai đó, sắp quét dọn, (***)
vẫn nhớ chuyện ngày xưa.
Ai khác đang lắng nghe
gật đầu tán đồng không chia rẽ.
Nhưng có những kẻ cạnh bên
bắt đầu chuyển đề tài
họ cho rằng chuyện này nhàm chán.
Thậm chí còn có người
đào dưới gốc bụi cây
những tranh cãi rỉ sét
chỉ đổ rác mà thôi.
Những người hiểu biết
chuyện gì đã xảy ra
phải nhường bước
cho những người ít biết.
Rồi cho những người ít biết hơn.
Và sau cùng cho những người không biết gì cả.
Trong cỏ mọc khuất che
nguyên nhân và hậu quả
ai đó phải nằm dài
miệng ngậm lá cỏ
trân tráo nhìn trời mây.
(*) Ghế hư bật lòi lò xo.
(** )Đoạn này nói về báo chí truyền thông.
(***) Tay cầm chổi = chuẩn bị quét dọn
4. Nỗi Thầm Lặng Của Cây
Milczenieroslin ( Milczenie Roselin )
The Silence of Plants
Liên hệ đơn phương giữa chúng ta
phát triển tốt đẹp.
Tôi biết từng lá mọc, từng cánh hoa, từng hạt nhỏ, từng nụ non và từng thân mỏng,
Tôi còn biết tương lai của bạn trong tháng Tư và tháng Mười Hai.
Dù lòng hiếu kỳ không được đáp trả
Tôi vẫn cúi đầu ngắm vài cây thấp
và ngẩn cổ lên thưởng ngoạn cây cao.
Tôi biết tên bạn:
Mộc Phong, Ngưu Bàng, Rêu Tản,
Thạch Nam, Bách Xù, Tầm Gửi và Đừng-Quên-Tôi
nhưng tên tôi, các bạn không biết.
Chung qui, trong cùng một hành trình
đi với nhau, trò chuyện bình thường,
trao đổi nhận xét, bàn luận thời tiết,
hoặc về các trạm nghỉ trên đường.
Không cạn đề tài, thiếu gì gắn bó
Cùng một số phần gần gũi bên nhau
Bóng đôi ta đổ chung một hướng
Tìm hiểu nhau, cố gắng cách riêng
Kể cả những điều không biết,
vẫn có cảm ý tương thông.
Chỉ cần hỏi, tôi sẽ giải thích hết lòng:
đôi mắt tôi trông thấy những gì,
vì sao trái tim tôi đập nhịp,
vì sao xác thân không mọc rễ bám sâu.
Nhưng làm sao trả lời
khi không được hỏi
và ngoài ra
nếu người nào trả lời
có phải đối với bạn, cũng như không?
Mọc lúp xúp, bụi rậm, lùm cây,
bãi cỏ, lau sậy...
nói với bạn trước sau chỉ độc thoại đơn phương,
bạn không nghe được.
Nhưng trò chuyện với bạn rất cần thiết
không thể không xảy ra
trong cuộc sống khẩn trương vội vã
đừng khi nào lần lựa hẹn mai sau.
5. Quyền Lựa Chọn
Mozliwosci
Possibilities
Tôi thích phim ảnh.
Tôi thích mèo.
Tôi thích dãy sồi dọc theo Warta.
Tôi thích Dickens hơn Dostoyevsky.
Tôi thích bản thân biết thương người
hơn biết yêu nhân loại.
Tôi thích có sẵn cây kim sợi chỉ khi cần dùng.
Tôi thích màu xanh lá cây.
Tôi thích không xác nhận
trí năng gánh trách nhiệm cho tất cả.
Tôi thích trường hợp ngoại lệ.
Tôi thích ra đi sớm.
Tôi thích trò chuyện với bác sĩ về đề tài khác
Tôi thích hình minh họa đẹp cũ kỹ.
Tôi thích làm thơ châm biếm
hơn giữ lòng chế diễu không viết bài thơ.
Tôi thích kỷ niệm hôn nhân nhắc nhớ tình yêu
được ăn mừng mỗi ngày.
Tôi thích người đạo đức,
người không hứa với tôi bất cứ điều gì.
Tôi thích sự tử tế tính toán hơn tin cậy khờ khạo.
Tôi thích địa cầu thuộc về dân sự.
Tôi thích đất nước bị xâm chiếm hơn đi xâm chiếm đất nước khác.
Tôi thích quyền phản đối.
Tôi thích hỏa ngục hỗn loạn hơn hỏa ngục trật tự.
Tôi thích truyện cổ tích của Grimm hơn tin trên báo trang đầu.
Tôi thích lá không có hoa hơn hoa không lá.
Tôi thích những con chó không bị cắt đuôi.
Tôi thích mắt màu lợt, vì mắt tôi màu đậm.
Tôi thích các hộc tủ.
Tôi thích nhiều điều không đề cập ở đây,
hơn những gì tôi chưa nói.
Tôi thích nhiều số "không" vô trật tự,
hơn những số sắp hàng thành con số.
Tôi thích thời giờ làm côn trùng hơn thời giờ làm ngôi sao.
Tôi thích ' cầu mong may mắn ' *
Tôi thích không phải hỏi bao giờ và bao lâu.
Tôi thích xem xét ngay cả quyền chọn lựa
sự sinh tồn có lý do riêng.
* Knock on wood: thành ngữ.
6. Mây
Chmury
Clouds
Để diễn tả đám mây
cần phải rất vội vã -
chỉ vì trong khoảnh khắc
mây thay dạng đổi hình.
Đặc tính của mây:
không bao giờ lập lại:
hình dạng, màu sắc, tư thế và diễn biến.
Không cưu mang trí nhớ nặng nề
mây trôi nổi dễ dàng trên thực tại.
Nhìn mặt đất, phải làm chứng điều gì?
khi chuyện xảy ra mây vội tan bốn hướng.
So với mây
đời sống dường như cố hữu
hầu như thường trực, hầu như muôn đời.
Gần gũi với mây
viên đá giống như anh em
có thể tin tưởng
thật ra họ cách xa, như bà con hời hợt .
Hãy để mọi người sinh tồn nếu họ muốn,
rồi chết, hết người này đến người kia:
Mây vô tư không để ý
những gì xảy ra
dưới đó.
Cả đời sống của bạn
và tôi, vẫn chưa đủ
cho mây kiêu sa lướt qua.
Mây không phải tan biến khi chúng ta chết.
Mây không cần ai nhìn, vẫn nổi trôi
7. Việt Nam
- " Này bà, bà tên gì?"
- " Không biết."
- " Bà mấy tuổi? Bà đến từ nơi nào?"
- "Không biết."
- "Tại sao bà đào cái hầm này?"
- "Không biết."
- " Bà núp dưới đây bao lâu?"
- "Không biết."
- " Tại sao bà cắn tay tôi?"
- " Không biết."
- " Có hiểu chúng tôi không làm hại bà không?" - - -- "Không biết."
- " Bà ở phe nào?"
- "Không biết."
- " Trong chiến tranh, bà phải chọn lựa."
- "Không biết"
- " Làng xóm của bà còn hay không?"
- "Không biết."
- "Chúng có phải là con của bà?"
- "Vâng."
8. Nhìn Thấu Ruột Gan Thế Giới
Świat umieliśmy kiedyś…
We Knew the World Backwards and
Forwards
Nhìn thấu hết ruột gan thế giới:
Thu gọn chỉ trong một bắt tay,
Diễn xuất dễ dàng qua nụ cười,
Tầm thường như kinh nguyện,
lập lại lòng thật thà cố hữu. *
Lịch sử không hoan hô những chiến thắng phô trương:
- chỉ tung cát bẩn mù vào mắt.
Đường trước mặt dẫn về nơi vô định,
nước giếng nhiễm trùng, bánh ăn mốc meo.
Quyền lợi chiến tranh trở thành kiến thức thế giới:
- rất lớn, làm sao vừa một bắt tay,
rất khó, làm sao nụ cười diễn xuất,
rất lạ lùng, như lời kinh lập lại lòng thật thà. *
(*) Câu này chuyển dịch xa nguyên bản.
9. Một Nhóm Người
Jacys Ludzie
Some People
Một nhóm người chạy trốn nhóm người khác.
Từ vài quốc gia dưới ánh mặt trời
và dưới những đám mây.
Họ bỏ lại sau lưng tất cả
đồng ruộng, bầy chó, đàn gà,
gương soi, hiện đang lửa cháy.
Lưng mang bao gói và bình bầu,
càng rỗng dần mỗi ngày càng thêm nặng.
Trong lặng lẽ: có người kiệt sức ngã lăn,
trong hỗn loạn: bánh mì ai bị cướp giật,
và đứa trẻ chết vì có kẻ bạo hành. (*)
Trước mặt họ luôn luôn có đường đi sai lạc,
có cầu dẫn sai lầm
qua dòng sông lạ kỳ nước đỏ.
Bốn bề, súng bắn, có lúc gần kề, có lúc xa xôi
trên không trung máy bay đảo lộn.
Tàng hình được thì hay biết mấy
hoặc hóa thành tảng đá xám tro
nhưng tốt hơn, đừng xuất hiện
trong một lúc hoặc một thời gian dài.
Chuyện gì khác rồi sẽ xảy ra, chỉ chưa biết ở đâu và chuyện gì?
Người nào đó sẽ đối đầu với họ, chỉ chưa biết ai và khi nào?
có bao nhiêu sắp đặt và bao nhiêu mưu tính?
Nếu phải chọn lựa
có lẽ sẽ chọn không làm kẻ thù
và cho họ vài con đường sống sót.
(*) Hai bản Anh ngữ khác nhau: - someone tries to shake a limp child back to life.
- and a dead child somebody's shaking.
Câu thứ hai gần với bản chính:
i czyjeś martwym dzieckiem potrząsanie.
10. Bốn Giờ Sáng
Czwarta nad ranem
Four in the Morning
Giờ này từ đêm sang ngày
Giờ này từ bên này sang bên kia
Giờ này cho những người quá ba mươi tuổi.
Giờ này sẵn sàng cho gà gáy.
Giờ này trái đất trở mặt với ta. (*)
Giờ này gió thổi từ những ngôi sao tắt lịm.
Giờ này nếu chúng ta biến mất, sẽ vô tăm tích
Giờ trống vắng
im ắng, phù phiếm
giờ tận cùng dưới hai mươi bốn giờ
Khó có ai thấy vui lúc 4 giờ sáng
nếu đàn kiến thấy vui giờ này
chúc mừng con kiến. Rồi chờ đến 5 giờ
nếu chúng ta còn sống
(*) hai câu Anh ngữ dịch khác nhau:
- The hour when the earth takes back its warm embrace.
- The hour when earth betrays us.
Câu dưới gần gũi với bản chính hơn.
- Godzina, kiedy ziemia zapiera nas.
11. Hai Con Khỉ Của Brueghel
Dwie Malpy Bruegla
Two Monkeys by Brueghel
Brueghel's Two Monkeys
Tôi mơ thấy trong kỳ thi ra trường:
trên thành cửa sổ hai con khỉ ngồi đeo xích
sau lưng chúng bên ngoài trời xanh đẹp ngất ngây
và biển nhấp nhô như khỉ đang tắm.
Kỳ thi về lịch sử nhân loại.
Tôi ấp úng trả bài lanh quanh.
Một con khỉ lắng nghe nhìn tôi chế giễu
Con kia thái độ lơ là -
nhưng khi tôi không biết trả lời câu hỏi
khỉ nhắc nhở bằng cách dịu dàng
rung dây xích.
12. Tháp Babel
Na wieezy Babel
The Tower of Babel
"Mấy giờ rồi?"
"Dạ vâng, em rất vui vẻ; chỉ thiếu một chiếc chuông trên cổ để rung lên khi anh đi ngủ."
"Em có biết trời sắp bão không? Gió thổi tường rung rinh; tháp gầm lên như sư tử, cánh cổng lay động bản lề kêu cót két."
> "Làm sao anh có thể quên? Em đang mặc áo đầm xám trơn, cài dây trên vai."
"Ngay lúc đó, vô số tiếng nổ rúng động trời đất"
"Làm thế nào, em vào được không? Rốt cuộc, anh không ở một mình."
" Bất ngờ anh thấy được màu sắc trước khi có thị giác."
"Tiếc quá, anh không thể hứa với em."
" Em nói đúng, đó là một giấc mơ."
" Tại sao anh nói dối, tại sao gọi em bằng tên cô ấy, anh vẫn còn yêu cô?"
" Dĩ nhiên, anh muốn em ở lại."
" Em không nên trách móc. Đáng lẽ em phải tự đoán ra."
" Em vẫn còn nhớ anh ấy?"
" Nhưng em không đến nổi khóc."
" Chỉ vậy thôi sao?"
" Không có ai ngoài trừ anh."
" Ít nhất, em đã thành thật."
" Đừng nghĩ ngợi, em sẽ rời thành phố."
" Đừng quá lo, anh sẽ đi."
" Anh có bàn tay thật đẹp."
" Chuyện xưa rồi, may mà lưỡi dao cắt qua không trúng xương."
" Đừng bận lòng, anh yêu, đừng để ý."
"Anh không biết, không quan tâm lắm, bây giờ là mấy giờ."
GHI: Bài này có nhiều đoạn dịch khác nhau trong Anh ngữ. Xin chiếu theo bản chính.
13. Chẳng Có Gì Tặng Không
Nic Darowane
Nothing's a Gift
Chẳng có gì là quà tặng. Tất cả đều vay mượn.
Tôi ngập nợ đến mang tai.
Bắt buộc phải
tự mình trả lại,
từ bỏ đời tôi cho tôi được sống.
Sự việc sắp xếp thế này:
Trái tim cần phải trả lại
lá gan cũng vậy,
và từng ngón chân, ngón tay.
Quá muộn để hủy bỏ giao ước,
Món nợ sẽ phải trả,
Tôi sẽ bị bốc lột,
chính xác hơn, bị lột da.
Tôi lang thang khắp nơi
giữa đám đông những con nợ
một số người vát nặng gánh oằn vai
trả nợ ngóc đầu lên không nổi (*)
Một số khác dù muốn hay không
bị tính sổ cho từng giấy nợ.
Nợ đòi áp lực nặng nề
lên từng sớ gân sợi thịt trong ta
Không lông mao nào, không cuốn lá nào
giữ được mãi mãi.
Kiểm kê nợ, vô cùng tỉ mỉ,
hàm ý chúng ta sẽ chẳng còn gì
ngoài hai bàn tay trắng.
Tôi không thể nhớ
ở đâu, khi nào, tại sao
Tôi lại đồng ý cho kẻ khác
mở tài khoản nợ dưới tên tôi.
Phản kháng chống lại nợ
ta gọi là linh hồn.
Đó là điều duy nhất
không có trong danh sách cho vay.
GHI:
(*) Off the wing >< On the wing
14. Lời Cảm Tạ Ngắn
Podziekowanie
Thank You Note
Tôi nợ những người tôi không thương mến
rất nhiều.
Bù lại, biết được
những kẻ khác cần họ nhiều hơn
khiến tôi nhẹ nhõm.
Tôi vui mừng vì không phải chó sói
trong đàn cừu của họ.
Với họ, tôi cảm thấy bình an
với họ, tôi hưởng được tự do- và điều này, tình không thể ban phát
hoặc tước đoạt.
Tôi không cần chờ họ
tựa cửa sổ trông cửa lớn.
Gần giống như bệnh nhân
chờ đồng hồ mặt trời.
Tôi hiểu
những khuyết điểm của tình
và tha thứ
những gì yêu không bao giờ tha thứ.
Từ lúc gặp gỡ đến khi viết thư
không phải sẽ miên viễn,
chỉ vài ngày hoặc đôi tuần mà thôi.
Đi chơi với họ luôn luôn thoải mái,
nghe hòa nhạc,
thăm viếng nhà thờ,
ngắm phong cảnh đẹp.
Khi chúng tôi chia cách
xa bảy núi trăm sông,
đây những sông những núi
có tên trên bản đồ.
Ơn nghĩa của họ,
cho tôi sống không gian ba chiều,
một không gian không trữ tình, không hoa mỹ
nhưng thực tế, dưới chân trời luân lưu
Họ không biết
hai tay trắng mang được bao nhiêu.
"Tôi không nợ họ gì cả"
tình sẽ trả lời
câu hỏi để trống này."
15. Quảng Cáo
Prospekt
Advertisement
The brochure
Tôi là viên thuốc an thần,
có hiệu quả ở nhà,
có hiệu lực ở văn phòng,
có thể giúp thi cử,
hoặc giúp làm nhân chứng trước tòa,
tôi cẩn thận khi dán lại ly bể,
chỉ cần bạn chịu uống ,
tôi sẽ chảy tan dưới lưỡi,
dễ nuốt xuống
với nước.
Tôi biết đối phó với rủi ro,
xoay sở khi gặp khốn khó,
xoa dịu những bất công,
thắp sáng khi Thượng Đế đi vắng.
hoặc chọn chiếc mũ tang phù hợp khuôn mặt bạn.*
Còn chần chờ gì -
hãy tin vào phản ứng hóa chất thiện tâm.
Bạn vẫn còn trẻ (nam/nữ)
nên sắp xếp cách nào. **
Ai nói
chấp nhận đời sống cần lòng can đảm?
Hãy cho tôi thời gian trống trải của bạn.
Tôi sẽ lót nó vào giấc ngủ.
Bạn sẽ nhớ ơn tôi
đã giúp bạn thành công. ***
Bán cho tôi linh hồn của bạn.
Sẽ không còn ai tranh giành.
Sẽ không còn ma quỉ nào tìm đến.
GHI: (*) Hai bản anh ngữ khác nhau:
- or pick up the widows veil that suits your face
- To pick a mournful hat to suit your face
Nguyên bản:
- dobrać do twarzy kapelusz żałobny
Câu dưới gần nghĩa với bản chính
(**)
- it's not too late to learn how to unwind
- You should settle somehow.
- powinieneś (powinnaś) urządzić się jakoś.
Câu dưới gần bản chính hơn.
(***) Thành ngữ fall/land on your feet.
16. Căn Nhà
Của Người Đàn Ông Tuyệt Vời
Dom wielkiego człowieka
A Great Man's House
Viết chữ mạ vàng trên đá cẩm thạch:
" Nơi đây người đàn ông tuyệt vời sinh sống, làm việc và qua đời."
Những lối đi quanh nhà, ông tự tay trải sỏi.
Băng ghế này, đừng sờ, ông đục từ tảng đá.
Và - cẩn thận, qua ba bậc cấp- bước vào nhà.
Ông vào đời vừa vặn thời thế.
Những gì đã qua, đều qua nhà này.
Không phải trong nhà trợ cấp,
Không phải trong khu sinh hoạt, chưa trang bị trống trơn,
giữa những hàng xóm xa lạ,
trên tầng mười lăm
nơi học sinh khó đến khi đi thực học.
Trong phòng này ông trầm tư,
trong buồng này ông ngủ nghỉ,
ở đàng kia ông tiếp khách quen.
Hình chân dung, ghế bành, bàn viết, ống điếu, trái cầu, ống sáo, thảm cũ, phòng kính.
Nơi đây ông chào hỏi thợ may và thợ đóng giày
họ cung cấp cho ông giày dép và y phục.
Không giống như hình ảnh cất trong hộp,
cây viết khô mực trong ly nhựa không,
áo quần ngoài tiệm mua về treo đầy trong tủ,
có cửa sổ nhìn ra trời mây, ít thấy bộ hành.
Ông ta hạnh phúc hay buồn bã?
Không phải điều quan tâm.
Ông viết tâm sự trong thư từ
không nghĩ có ngày thư bị mở đọc.
Ông viết nhật ký đúng đắn và chân thành
không sợ bị mất bị sửa đổi.
Điều lo lắng nhất là sao chổi băng qua.
Ngày tận thế trong bàn tay Thiên Chúa.
Ông may mắn không chết trong bệnh viện,
dưới tấm vải trắng, không biết ai là ai.
Ông vẫn còn có người bên cạnh
ghi nhớ lời trăn trối.
Ông tham dự vào đời
Như thể cuộc sống được tái sử dụng:
Ông gửi sách để bị trả về
vì không xóa tên người chết trong sổ địa chỉ.
Và cây con ông trồng vườn sau nhà
vẫn tiếp tục cao lớn như Juglans regia
và Quercus Ruba và Ulmus và Larix
và Fraxinus Exelsior.
17. Tiếng Sét Ái Tình
Miłość od pierwszego wejrzenia
Love at First Sight
Hai người đều bất ngờ khuất phục
bởi đam mê tràn ngập gắn bó nhau.
Đời thêm đẹp vì mơ bền vững
nhưng hoang mang tình lại đẹp hơn.
Trước hôm đó chưa hề gặp gỡ,
giữa hai người chẳng có chuyện gì.
Ngoài đường phố, hành lang, thang cấp,
dẫu chạm mặt hoài không chắc biết nhau?
Tôi muốn hỏi
có lần nào họ nhớ
mặt đối mặt
qua gương cửa xoay tròn?
Hoặc nói "xin lỗi" chen trong đám đông?
Hoặc nói "lầm số" qua điện thoại?
- Nhưng tôi biết câu trả lời
Không, họ không nhớ.
Họ vô cùng kinh ngạc
trong một thời gian dài
duyên phận đùa với họ.
Lúc này chưa trọn vẹn
định mệnh còn ngần ngừ,
tiến gần rồi rút lui,
giữa đường yêu cản trở
ngăn chận tiếng cười duyên
rồi tránh qua một bên.
Có dấu hiệu, tin báo
dù họ chưa nhận ra.
Không chừng ba năm trước
hoặc Thứ Ba tuần rồi
chiếc lá nào xao xuyến
đậu vai này sang vai kia?
Có gì mất nay tìm thấy lại.
Ai biết, có thể là trái banh
rơi trong bụi rậm thời thơ ấu?
Trên nắm cửa và chuông kêu,
nơi người nào sờ vào
sẽ chạm dấu tay người sờ trước.
Hành lý sắp cạnh nhau trong phòng đợi.
Có thể là đêm họ có chung giấc mơ
rồi quên bẵng khi thức dậy.
Mỗi khởi đầu
chẳng qua chỉ là tiếp tục,
và cuốn sách hậu quả
luôn luôn mở nửa chừng.
18. Ly Dị
Rozwód
Divorce
Đối với trẻ em, sự kết thúc đầu tiên của cuộc đời .
Đối với con mèo, có ông chủ mới.
Đối với con chó, có bà chủ mới.
Đối với đồ đạc trên lầu, dời chỗ qua lại, ồn ào. *
Đối với tường, trống sạch, sau khi gỡ hình xuống.
Đối với hàng xóm nhiều chuyện, hưng phấn sự nhàm chán.
Đối với xe hơi, tốt hơn nên có hai.
Đối với sách truyện, thơ - được rồi, muốn lấy gì thì lấy.
Tệ hơn khi đối với tự điển bách khoa, máy thâu phát hình,
và cẩm nang hướng dẫn viết văn,
nơi tên hai người còn bằng chứng quan hệ -
bởi dính líu nhau qua liên tự "và"
hoặc dấu chấm hết đã chia lìa họ.
GHI:
* Trên lầu = trên cầu thang.
19. Ba Chữ Huyền Hoặc Nhất
Trzy słowa najdziwniejsze
The Three Oddest Words
Khi tôi phát âm chữ "Tương Lai,"
âm vần đầu tiên đã trở thành quá khứ.
Khi tôi phát âm chữ "Im Lặng,"
đã làm mất hiệu quả.
Khi tôi phát âm chữ "Hư Vô,"
đã tạo ra điều gì không có vật vô sinh nào sở hữu
20. Điện Thoại
Słuchawka
Receiver
Mơ thấy tôi thức dậy
bởi tiếng điện thoại reo.
Trong mơ tôi tin chắc
người chết nào đang kêu.
Mơ thấy tôi đưa tay
bắt lấy điện thoại.
Có điều lạ, ống nghev không giống như bình thường,
nó trở nên nặng nề
như níu chặt vật gì,
như mọc trong vật gì,
quấn rễ bám chung quanh.
Tôi phải xé tang hoang cả mặt đất
để lấy nó.
Mơ thấy những vùng vẫy đời tôi vô dụng.
Mơ thấy sự yên tĩnh,
sau khi tiếng chuông ngưng.
Mơ thấy tôi chìm vào giấc ngủ
rồi thức dậy lần nữa.
21. Tạp Ghi
Notatka
A Note
Đời sống là cách duy nhất
để được bao che bởi lá cây,
đuổi kịp hơi thở trên cát,
lên cao bằng cánh bay;
để có con chó
hoặc vuốt ve lông nó ấm mềm;
để than đau đớn
từ mọi thứ không đớn đau;
để lấn chen vào sự việc
lạc lõng trong cảnh tượng,
tìm lỗi nhỏ nhất trong những sai lầm;
Một cơ hội lạ thường
một thời để nhớ
những lời chuyện trò
khi đèn tắt;
Nếu chỉ có một lần
vấp phải đá trợt chân,
bị ướt đẫm trong mưa xối xả,
đánh mất chìa khóa trong cỏ dày;
mắt dõi theo tia lửa trong gió;
vẫn tiếp tục không biết
điều gì đó quan trọng.
22. Đám Tang
Ngu Yên
