"Tôi là một người trong tay không lấy một tấc sắt, trên mặt đất không có chỗ nào dừng chân. Chẳng qua mình là một thằng tay không, chân trắng, sức yếu, tài hèn lại đòi vật lộn với hùm beo có nanh dài, vuốt nhọn. Dù sao mặc lòng, tôi vẫn cứ hăng-hái đi tới. Tôi vẫn muốn đổ máu ra mua Tự-Do "

** Phan Bội Châu **

 

Thần Khúc Dante (Bài 7)
Địa Ngục - Thi Ca Khúc xvi, xvii, xviii

 

NHỮNG KHÚC CA THẦN DIỆU

DANTE ALIGHIERI

(1265-1321)

ĐỊA NGỤC

THI CA KHÚC XVI

Tầng thứ bảy, Địa Ngục thứ ba. Những kẻ bạo hành với thiên nhiên.

Bàn chuyện với ba âm hồn Firenze. Sự xuống dốc của thành phố. Sợi dây của Dante và đi đến Géryon.

Tôi đà đến chỗ nghe trông,

Tiếng động dòng nước rơi vòng tiếp theo.

Nghe như tiếng ong rì rào,

Chợt ba cái bóng tách sau đám người.

Chúng chạy, đám đông qua thôi,

Đọa đầy tàn khốc, mưa rơi không ngừng.

Ba người nhìn tôi gọi rằng :

Đợi tôi, anh kẻ áo quần khác trông,

Như là người của cõi trần,

Tôi nhìn thân họ vết thương tràn đầy.                                   10

Mới cũ vết thẹo lửa bay,

Mỗi khi nhớ đến lòng này đau thêm.

Vị Thầy thông thái, tôi dừng.

Hãy thở một chút. Thầy nhìn nơi tôi:

Với họ nên ân cần lời,

Nếu đây không lửa cháy người tự nhiên.

Thì ta sẽ bảo nhanh lên,

Cho con, chớ chẳng phải vì cùng họ đâu.

Thấy tôi dừng, họ tiếp nhau,

Điệp khúc than vãn thương đau, đến gần,                            20

Cả ba quay lại vòng tròn,

Như người đô vật mình trần, dầu xoa.

Chộp nhau thủ thế tranh đua,

Trước khi giao đấu trận và bị thương.

Mắt nhìn tôi, bước vòng tròn,

Cổ ngẫn cao, bước chân nhìn về tôi.

Nên cổ ngược với chân đi,

Khốn cùng bao cảnh khổ nơi cát lầy,

Nếu anh khinh lời khẩn cầu này,

Và khuôn mặt cháy đen đầy vết thương.                     30

Danh chúng tôi anh nghiêng mình,

Xuống đây an bình, anh hỡi, là ai ?

-Đến Địa Ngục, người trần đời.

Người này ông thấy, tôi thời theo ông.

-Da trần trụi, thân trụi trần,

Cao sang dòng dõi hơn lòng anh tin.

Cháu bà Gualdrada đức hạnh giống dòng.*

Guido Guerra tiếng danh kỳ tài,*

Kỳ tích trí tuệ, thanh gươm dài,

Người kia theo gót dẫm nơi cát mềm.*                                  40

Tegghiaio Aldobrandi mãi còn .*

Thế gian khen ngợi vang lừng lời ca.

Còn tôi thánh giá khảo tra.

Jacopo Rusticucci cùng là đồng thân,*

Chẳng ngờ bao nỗi tang thương,

Mụ vợ ác độc mưu đường hại tôi.

Nếu tôi tránh được lửa rơi,

Tôi đà lao giữa đám người này đi.

Thầy thông thái cho phép thôi,

Nhưng tôi sẽ bị đốt thui cả người,                               50

Sợ hãi thắng ý đẹp lời,

Tôi còn chỉ muốn ôm người trong tay.

Tôi không khinh, xót thương thay,

Số phận người xót xa đầy trong tôi.

Sâu trong lòng, nhớ chẳng phai,

Từ khi lời của chúa tôi nơi này,

Ban vài lời tôi hiểu ngay,

Nhân vật như quý vị, nơi đây gặp người.

Tôi cùng quê quý vị thôi,

Từ lâu nghe nói lòng thời kính thương.                       60

Sự nghiệp tên tuổi vinh quang,

Tôi rời trái đắng cay, mong quả lành.

Thầy dẫn chính trực hứa rằng :

Trước tiên phải xuống tận vùng ngục đen.

Bóng rằng : Cầu mong hồn anh,

Sống lâu tỏa sáng tiếng danh lâu bền.

Anh hãy kể chuyện phố thành,

Phẩm giá thanh lịch có còn như xưa ?

Hay giờ tan biến phôi pha,

Vì Gughelmo Borsière vẫn la cà thở than,*                                      70

Từ mấy nay ông trong đoàn,

Chúng tôi thắc mắc không ngừng chuyện ông.

Dân nhập cư mới, lợi tức lên,

Kiêu ngạo vô độ, nẩy sinh tính tình.

Nhớ Firenze xưa, người khóc buồn.

Ngữa mặt tôi hét, ngẫn vầng trán cao.

Xem như câu trả lời nào,

Cả ba quay mặt nhìn nhau đồng tình.

Để làm người khác vui lòng,

Với anh chẳng mấy khó khăn. Họ rằng:                                80

Anh sung sướng, nói thẳng lòng.

Nếu anh thoát địa ngục vùng thương đau.

Trở về nơi đẹp muôn sao.

“Đến đây”. Anh nói với bao nhiêu người.

Cho người sống nhớ chúng tôi,

Lẫn quẩn luân hồi, bỏ chạy nơi xa.

Lẹ làng như cánh chim qua,

“A Men” vĩnh biệt cũng chưa một lời.

Cả ba biến mất đi rồi.

Đúng khi Thầy bảo dục tôi lên đường.                                            90

Tôi theo người, vài bước gần,

Tiếng nghe nước đồ, ầm ầm trên cao.

Chúng tôi chẳng rõ lời nhau,

Con sông kia vẫn đi theo một dòng.

Từ núi Viso về trời hồng.*

Trên sườn trái của cánh đồng Apennin*

Acquacheta đoạn thượng nguồn,*

Trước khi đồ xuống cánh đồng phù sa.

Đến Forli tên chẳng là.*

Tu viện Thánh Benedetto đà phía trên.   *                                       100

Từ núi Alpe đổ thác nguồn,*

Hàng nghìn con thác đua tuôn trắng trời.

Dưới một vách đá thẳng vời,

Tôi nghe dòng nước sẫm rơi mịt mù.

Réo vang vọng tiếng thiên thu,

Chỉ một lát đã nghe ù, tai vang.

Quanh lưng một sợi dây thừng,*

Với nó có lúc bên lưng sẽ dùng.

Bắt con báo, lốm đốm lông,

Nghe Thầy hướng đạo tôi liền cởi ra.                                              110

Rút khỏi lưng sợi dây qua,

Cuốn sợi dây lại và đưa cho người.

Thầy quay bên phải gần thôi,

Cách xa bờ nắm dây nơi một đầu,

Quăng sợi dây xuống vực sâu.

Chắc rằng điều lạ lùng nào xãy ra.,

Tôi nghĩ thế chờ xãy ra,

Mà Thầy tôi cũng trên đà nhìn theo.

Người trông thận trọng biết bao,

Cạnh người mọi cử động nào không qua.                                       120

Cũng đều thấu tâm tư ta.

Lát nữa, Thầy nói : Đến đà từ cao.

Cái ta chờ, người nghĩ nào.

Tức thì sẽ hiện ra theo ý người.

Trước sự thật, mặt dối thôi,

Người đời giữ miệng kín lời thế nên.

Không lỗi, vẫn xấu hổ thêm.

Nhưng tôi không thể lặng im mặc lòng.

Xin thề trên những thi chương,

Bạn ơi, mong được yêu thương lâu dài.,                               130

Tôi trông không gian đen thui,

Bởi chúng tôi thấy người nơi lạ lùng.

Thật lạ kỳ, tim sắt băng.

Họ như chuyển động khi cùng ngoi lên.

Sau khi lặn gỡ gì thêm,

Vướng vào dưới đá, dấu trên biển ngàn.

Rồi vươn mình cao thu chân.

 

CHÚ THÍCH:

37. Guaidrada: (Quan Đà La) Con gái đức hạnh của Belliciob de ́ Ravignani, vợ Guido le Vieux, Trong huyền thoại Florence bà là một khuôn mẫu đức hạnh gia đình và phong tục.

38, Guido Guerra:(Công Đô Quế La) Người danh tiếng nhất , lãnh tụ đảng Guelfe, bút danh Guerra.

41. Tegghiaio   Adlobrandi (Tiết Chi Ai Ô An Đô Băng Đi): gia đình Adimari, chết năm 1266 thuyết phuc mọi người trong trận chiến chống lại Sienne, dẫn đến cuộc bại trận Montaperti.

44. Jacopo Rusticucci, (Gia Cô Bô Cúc Ti cut Chi) dân thành Firenze giàu có và tích cực trong nửa đâu thế kỷ XIII.

70. Guelielmo Borsière,( Du Li Âu Mô Bột Xe) Một nhân vật quan trọng trong triều đình, chuyên thu xếp những cuộc hôn nhân, mất khoảng năm 1300.

97. Acquacheta (Ất Kha Sơ Ta) nay là Mantoue.

106. Sợi dây lưng. Có thể Dante thuộc dòng Thánh Franc̣ois, sợi dây tượng trưng cho đạo đức như trung chính, thành thật. Đối lập với con báo lông lốm đốm tương trưng cho sự hoang phí, hay gian dối.

ĐỊA NGỤC

THI CA KHÚC XVII

Tầng Địa Ngục thứ bảy, Ngục thứ ba. Kẻ bạo hành chống lại nghệ thuật.

Người cho vay lãi nặng ngồi dưới mưa lửa, huy hiệu gia đình trên túi treo nơi cổ. Quái vật Géryon. Dante một mình nhìn người cho vay. Virgilo và Dante cởi lưng quái vật xuống vực sâu.

Đến đây quái vật nhọn đuôi,

Đập nát vũ khí, tường cản vượt rời núi non.*

Làm rung động cả thế gian,

Quay lưng Thầy hướng dẫn đường nói tôi :

Ra hiệu tôi qua mé ngoài,

Bên bờ đá tảng chúng tôiu tiếp đường,

Dáng hình kỳ dị lạ thường,

Ngóc cao đầu thật kinh hoàng toàn thân.

Đuôi chẳng dài tới bờ trong,

Đôi mắt trước vị chính trung nhân từ.                                             10

Dáng ngoài có vẻ ôn nhu,

Toàn thân là một hình thù giao long.

Từ bờ nách đến hai chân

Trên lưng trên ngực và hai bên sườn,

Thân mình đầy những vẩy tròn.

Như người Hồ, Thổ làm nên sắc màu.*

Kết màu sắc rực rỡ thêu,

Arachné chẳng giăng tơ nhện thành.*

Như con thuyền sắp buông dầm,

Nửa thân dưới nước, nửa thân trên bờ.                                          20

Như động con chồn Đức to,

Rái Cá làm tổ đợi chờ tranh nhau,

Con thú gướm ghiếc làm sao,

Trên bờ đá tảng, quanh bao cát vàng.

Đuôi lay động trong không gian,

Ngẩng cao đầu miệng phù mang nọc đầy.

Nọc độc bò cạp hiểm nguy,

Bây giờ Thầy nói : Hãy đi tránh mình,

Đến quái thú nằm trên đường,

Chằng lành gặp thú trên con đường này.                              30

Men theo sườn phải đến nơi,

Đến bên bờ vực chỉ mười bước thôi,

Để tránh bãi cát lửa rơi,

Và khi đi đến tận nơi thú này,

Tôi nhìn bãi cát xa bay,

Dọc bờ vực thẳm đây bao người ngồi.

Cuối cùng con đến đích thôi.

Thấy được tất cả từ nơi chốn này.

Thầy rằng : Cảnh khổ phơi bày,

Ngắn gọn, con chớ nói chi dài dòng.                                               40

Lúc nhờ quái thú giúp giùm,

Đề cho nó chở qua vùng trên lưng,

Vượt qua vực thẳm sâu cùng,

Đến vòng bảy, một mình Thầy thôi.

Nơi các người khốn khổ ngồi,

Mắt đau đớn lộ ra ngoài tâm tư.

Đó đây hai bàn tay như,

Muốn tắt ngọn lửa cháy từ đất khê.

Chó làm chi được mùa hè,

Với chân, với mõm, chét ruồi bao quanh.                                        50

Cắn chích hay đậu bu thành,

Khi tôi chú ý nhìn chăm một người.

Đi xuống lửa, đớn đau hoài.

Tôi không nhận được ai người biết quen.

Trên cổ đều đeo túi tiền,

Sắc màu mang dấu hiệu riêng họ nhà.

Gia huy quen thuộc nhận ra,*

Tôi nhìn ra được cái đà biết quen.

Màu xanh lơ trên túi vàng,

Đầu sư tử với dáng hình nhận ra.*                                                 60

Nhìn túi khác đỏ máu sa,

Một con ngỗng trãng màu ngà khác bơ.*

Một kẻ khác túi trắng dờ,

Thêu trên heo nái xanh lơ da trời.*

Mi đến Địa Ngục làm gì ?

Mi còn sống hãy cút đi bây giờ.

Anh họ ta Vitaliano.*

Sẽ đến ngồi đó bên bờ trái ta.

Dân Firenze, Paduan ấy mà,

Vẫn thường to nhỏ tai qua bảo rằng :                                             70

Đây vua hiệp sĩ kỵ binh.

Mang chiếc túi với hình chim ba mồm.

Rồi hắn le lưỡi, miệng nhăn,

Như con bò lưỡi liếm quanh mũi mình.

Nén chút thêm, sợ phật lòng,

Người Thầy đã bảo sẽ không trễ giờ.

Xa các hồn tôi trở về,

Thì Thầy hướng đạo đã chờ bên trên,

Bên mình quái thú to kềnh,

Thầy rằng : Giờ hãy hùng anh, can trường.                                    80

Chúng tôi lên bằng chiếc thang,

Đi lên đằng trước, tôi len giữa ngồi,

Sợ đuôi nó đập trúng thôi,

Như lần đầu bị sốt thời run lên,

Lạnh trắng ngón tay nóng ran,

Mình run cầm cập bóng đêm quay nhìn.

Nhớ lời căn dặn dẫn đường,

Hổ ngươi tôi trước một cơn kinh hoàng,

Người hầu trấn tỉnh theo chân,

Tôi ngồi trên một cái lưng lạ lùng.                                         90

Muốn nói lời chẳng thốt nên,

Nhưng tôi tin : Hãy ôm choàng trong tay,

Vị Thầy từng cứu khốn nguy,

Bao lền hiểm hoạ, lên ngay tức thì.

Ôm người trong tay, tôi ghì,

Con Géron bảo: Bây giờ đi ngay.

Dù vòng rộng dốc êm bay,

Dù bao gánh mới thân này phải mang,

Như chiếc tàu rời bến thuyền,

Lui ra ngoài lại bơi liền ra xa,                                                         100

Khi chân thoang thả đong đưa,

Cái đuôi xếp lại cong vừa ngực thân,

Mình chuyển động như chiếc kim,

Hít hơi thở chuyền động đường đôi chân,

Tôi càng kinh hãi sợ hơn,

CHÚ THÍCH:

2. Đập nát vũ khí, tường cản : Tội lỗi do sự gian lận phá hoại nhiều hơn tội lỗi do bạo động.

17. Người Turc, người Tartare. Thổ Nhĩ Kỳ, Hồ là những người dệt vải rất đẹp thời Dante.

18 Arachnée: một người dệt vải Lydienne dám thách đố lại Thần Nữ Minerve (Athéné) về sự khéo tay, bị hóa phép biến thành con nhện.

36. Người cho vay có tội lỗi chống lại nghệ thuật, (họ không tạo ra của cải bằng sự khéo tay) và tội thứ ba, tội cuối cùng trong các tội chống lại Thượng Đế.

57. Tại Âu Châu các dòng họ lớn từng là hiệp sĩ đều có một huy hiệu riêng, tôi đặt tên là gia huy khác với quốc huy là huy hiệu một nước.

59,60 Màu xanh lơ sư tử vàng : Gia huy của dòng họ Gianfigliazzi, phái guelfes firenze.

62,63 Ngỗng trắng, gia huy dòng họ Obriachi. phái gibelins thành Firenze.

64. Heo nái trên màu xanh lơ, gia huy dòng họ Scrovegni ở Padoue.

68. Vitaliano del Dente, Padouen cai trị năm 1307.

72. Vua các hiệp sĩ kỵ mã. Giovani di Buianente dei Becchi. Quan toà năm 1293, gia huy là ba con dê trên cánh đồng vàng.

106. Phaeton: Con Thần Apollon một ngày đánh chiếc xe của cha suýt đốt cháy Thiên Đình, bị Jupiter dùng sấm sét đánh chết (Ovide)

109. Icare con của Dédale, người xây dựng cung điện đảo Crète. Icare bay lên trời bởi chiếc cánh của cha chế tạo ra, Nhưng sức nóng mặt trời làm tan sáp và Icare rơi xuống biển.

ĐỊA NGỤC

THI CA KHÚC XVIII

Vòng thứ tám. Người gian lận.

Túi thứ nhất: Bọn dụ dỗ, Bọn ma cô. Hai đám chạy không nghỉ trong hai đường ngược nhau, bị đánh roi bởi các con quỷ có sừng.

Túi thứ hai : Kẻ du nịnh chìm trong đống phân. Người dụ dỗ Jason. Kẻ du nịnh Thaïs.

Chốn này Địa Ngục Túi Đau,

Đá như sắt thẳm một màu khắp nơi.

Như một vòng đá quanh trời,

Chính trung tâm một rào, nơi rủa nguyền.

Mở một giếng rộng, sâu đen,

Chốn này nơi của lệnh trên an bài.

Một hình tròn bên trong nơi.

Giữa nơi cái giếng và ngoài vực cao.

Dưới đáy mười thung lũng sâu.

Như là hào rộng quanh bao tường thành.                                       10

Hố hào lâu đài bao quanh,

Dường như sắp đặt tạo hình cùng chung.

Lâu đài cổ có cầu thành.

Đến nơi cái giếng dừng chân bên đường.

Đến nơi như sốc xương sườn.

Géryon đó tôi tìm nơi leo.

Thi sĩ phía trái, tôi theo,

Bên phải xót cảnh hiểm nghèo mới hơn.

Đau khổ mới, càng khổ thêm.

Túi đầu tiên đã ngập tràn khổ thương.                                            20

Dưới đáy người khổ trần truồng.

Từ nơi chính giữa đến đường trước tôi.

Người thật nhanh đi bên ngoài,

Như người La Mã dân thời Jubilé.*

Đã tìm cách cho mọi người,

Cuối cùng đã được qua nơi xây cầu.*

Một bên quay mặt nhìn nhau,

Hướng lâu đài để đi vào Thánh Pierre.

Một hướng khác, hướng sơn khê,*

Từ trên nơi đó đá kè xám đen.                                                       30

Tôi thấy quỷ sừng, roi song.

Đánh man rợ kẻ chậm dần phía sau.

Chân không nhấc nổi đi mau,

Phát đầu chẳng đợi, cú nào tiếp ra.

Chẳng cú thứ hai, thứ ba,

Nhưng khi tôi bước, mắt xa chợt nhìn.

Một người trong đó, tôi thầm,

Thấy rồi đâu đó, như lòng trống không.

Tôi ngừng, muốn thấy tận tường,

Vị Thầy hiền dịu cũng ngừng với tôi.                                               40

Lùi vài ba bước xem vời,

Cú roi quất xuống xem ai danh gì ?

Mặt cúi xuống khó nhìn ai,

Tôi rằng : Người cúi mặt nơi đất nhìn.*

Tôi vẫn không lầm dáng hình.

Venedico Caccianomico phải chăng người này.*

-Ai mang tới tương ớt cay ?*

Hắn rằng tôi nói lời này trái gan.

Lời nói thẳng làm tôi phiền,

Làm tôi nhớ đến cõi trần xưa thôi.                                        50

Ghisolobelle lôi kéo tôi,*

Chìu ý hầu tước kéo lôi tôi vào,

Dù chuyện hổ thẹn nói sao !

Tiếng Bologne chẳng phải nào mình tôi.

Nơi đây cũng có đầy người,

Giữa Reno với Savena thời chẳng ai.*

Bao nhiêu người nói Sipa.*

Nếu muốn bằng cớ cùng là chứng nhân.

Nhớ chăng, thèm khát trong lòng.

Lúc hắn đang nói quỷ sừng roi vung .                                             60

Vung cao : Ma cô, đi nhanh !

Ở đây không có bán thân đàn bà.

Tôi gặp lại Thầy dẫn đường ra,

Đi vài quảng nữa thật xa đến dòng.

Nơi tảng đá nhô khỏi sông,

Chúng tôi leo đến, bước chân lẹ làng.

Quay hướng phải, đỉnh dốc trên,*

Chúng tôi rời khỏi vòng lên vĩnh hằng.

Chúng tôi đến đó lặng không,

Không còn nghe tiếng roi tung nhục hình.                                       70

Bỏ qua, Thầy nói : Hãy ngừng.

Những gì trước mắt kẻ sinh xấu lòng.

Mà con từng thấy từng trông,

Bởi vì họ bước đi cùng hướng ta.

Trên cầu cao dòng người qua,

Tôi đà nhìn thấy hướng là khác bên.

Tiếng roi đánh đuổi như trên,

Vị Thầy tôi nói, tôi không hỏi lời.

Thầy rằng : Nhìn kẻ cao người,

Dù đau đớn vẫn không rơi lệ sầu.                                         80

Hình dung vương giả, cao sâu,

Ấy Jason với trí mưu can trường.*

Đoạt Colchidriens da cừu vàng,*

Hải đảo Lemnos ông từng đi lên.*

Phụ nữ hung bạo ác tâm,

Đã giết tất cả đàn ông nơi nay.

Bởi mánh khóe lời nói hay,

Lừa Hisipyle gái thơ ngây chung tình.*

Đã lừa trước cả cộng đồng,

Bỏ rơi thai nghén, một mình cô đơn.                                               90

Lỗi này kết án nhục hình,

Và Médée đã mang tâm trả thù.

Những người lừa dối từ đâu,

Họ đây trên khắp đời đều đến chung.

Còn người xé nát cảnh đồng,

Chúng ta đã thấy khi băng đường mòn.

Đê thứ hai gặp trên đường,

Ở trên nơi đó trục vòng đỡ che.

Tiếng người khác, chúng tôi nghe,

Từ trong túi khác thở lùa khói sương.                                             100

Đánh nhau, tay với lòng bàn,

Một mùi ẩm mốc xông lên nặc nồng.

Béo phì chậm bước đôi chân,

Đánh nhau bằng mắt và luôn bằng mùi.

Đáy nhìn thấy được tận nơi,

Không đường nào để lên nơi đỉnh vòm,

Nơi đây đá dựng nghiêng nghiêng,

Chúng tôi lên đó và nhìn hố hang.

Bao nhiêu người chìm trong phân,

Trút từ nhà xí nhân gian loài người.                                                110

Tôi nhìn dưới đáy xa vời,

Bao đầu người đẩm ướt nơi phân tràn.

Không biết người tu, dân thường,

Họ nhìn tôi hét : Người toàn miếng ngon,

Nhìn ta số phận thảm thương.

Đáp lời : Vì đó tôi còn nhớ xưa,

Tôi đã thấy đầu tóc đưa,

Alessio Interminei de Lucque anh là phải không ?*

Tại sao ham muốn quá lòng ?

Nên phải bì bỏm ở trong bầu này.                                        120

Kẻ nịnh hót chết đuối đáy sâu,

Lưỡi tôi chẳng thích một câu xu thời.

Lời Thầy : Cố gắng lên thôi,

Hãy nhìn con mắt sáng ngời nơi xa,

Đưa đến trước mắt thấy là,

Kẻ mình đẩm ướt nhầy nhủa đầy thân,

Bám víu móng tay đầy phân,

Khi nằm co, lúc duỗi thân đứng ngồi.

Kìa Thaïs con điếm trả lời,*

Người yêu y hỏi, y thời đáp ngay:                                         130

Tôi mang ân huệ gì cô ?

Tuyệt vời ! Và mắt chúng tôi thoả lòng.

 

Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh chuyển ngữ thơ lục bát

 

CHÚ THÍCH :

1. Túi Đau: Vòng thứ 8 vòng tròn, là một vùng tròn dốc đứng, ở giữa có cái giếng thật sâu. Chia làm mười túi tròn, như những hào bao quanh lâu đài, Đầu kia dòng sông có những tảng đá hình như chiếc cầu qua túi đến gần giếng trung tâm.

24,26. Chiếc cầu: Cầu Saint Ange (Thánh Thiên Thần) Thời Jubilé năm thứ nhất. Dante đi đến Roma với chức vụ Đại Sứ bên cạnh Giáo Hoàng Boniface VIII.

29. Sơn khê, núi Giordano ngọn đồi nhỏ trước lâu đài Saint Ange, nơi ở của gia đình Orsini.

44. Tới điểm này Địa Ngục người bị kết án muốn được nhắc tên trên trần đời.. Ở đáy Địa Ngục, quy tắc đảo lộn, người tội lỗi dấu diếm danh tánh mình.

46. Venedico Caccianemico (1228-1302) nhân vật quyền thế phe Guelfe ở Boulogne giữ nhiều chức vụ quan trọng khắp nước Ý.

47. Biểu hiệu sự phân hoá, nghĩa bóng nói đến một khu nghèo ở ngoại ô Bologne, les Salse.

51. Ghisolabella : Em Venedico, bán thân bởi hắn cho Obizzo d ́Este Hầu tước Ferrare.

57 Sipa. Tiếng địa phương Boulogne. Si là vâng, đồng ý.

67. Sau khi đi bên trái, hai thi sĩ lên cầu họ quẹo qua phải.

82. Jason Thần thoại Hy Lạp, đã đoạt được bộ lông cừu vàng. Jason đã đóng thuyền ở Argos để vượt biển đến đảo Lemnos chàng ta đã quyến rũ cô trinh nữ Hisipylevà bỏ rơi sau khi cứu cha, bị các phụ nữ bộ tộc giết tất cả đàn ông đã khác dấu trên đảo. Ở Colchilde, Jason lừa bịp hứa hẹn hôn nhân với Médée. Médée đã trả thù giết các con của Jason.

118. Alessio Interminei: phái Guelfe Trắng thuộc gia đình quý phái de Lucques.

129. Thais nhân vật trong hài kịch Enuque của Terence, Dante kể qua Ciceron.