THAM QUAN CHÙA TAM CHÚC, HÀ NAM

(Ngôi chùa lớn nhất Việt Nam).

1- TỔNG QUÁT KDL TAM CHÚC

Cổng tam quan Ngoại chùa Tam Chúc (Hà Nam)

Hà Nam là một tỉnh nhỏ áp chót trong số 64 tỉnh thành đứng hàng 63/64, trên tỉnh Bắc Ninh 1 bậc. Thành phố Phủ Lý là thủ phủ của tỉnh Hà Nam nằm ngay ngả 3 sông Đáy, sông Nhuận và sông Châu Giang gặp nhau là cửa ngỏ phía nam thành phố Hà Nội. Khu Du lịch Quốc Gia Tam Chúc (KDL) cách thủ đô 60 km, cách Hoa Lư 33 km và cách Phủ Lý 12 km. Hà Nam có tuyến Quốc lộ 01, đường Cao Tốc và đường sắt Bắc Nam ngang qua.

Sau khi tham quan di tích Cố đô Hoa Lư ở Ninh Bình trời đã xế trưa, hai bố con nhà tui theo quốc lộ 21A ghé qua Hà Nam chiêm ngưỡng chùa Tam Chúc là 1 trong 5 ngôi chùa lớn nhất Việt Nam, nằm tại thị trấn Ba Sao, tỉnh Hà Nam.
Khi xưa, từ thời nhà Đinh chùa Tam Chúc nằm trọn trong vùng núi đá vôi ngập nước phía trước có 6 quả núi trên mặt hồ (Tiền lục nhạc), phía sau có dãy 7 ngọn núi nên có tên là Thất Tinh (Hậu Thất Tinh), gắn liền với sự tích “Tiền Lục Nhạc, hậu Thất Tinh”.
Truyền thuyết kể rằng, có 7 tiên nữ xuống trần dạo chơi khi đến vùng Tam Chúc, Kim Bảng (Hà Nam) thấy phong cảnh hữu tình nên ở lại không chịu về trời. Bảy nàng tiên hóa thân thành 7 vì sao ngự trên 7 ngọn núi nằm trong dãy 99 ngọn núi hình đầu voi ở phía tây nam hướng về chùa Hương (Hà Nội). Ánh sáng lấp lánh trên đĩnh 7 ngọn núi tỏa xuống từ đó dân làng gọi là dãy Thất Tinh. Thấy cảnh quan kỳ vĩ đặc biệt trên đĩnh núi nên dân làng cho xây ngôi chùa nhỏ dưới chân núi. Hoàng đế nhà Tống khi nghe về điều kỳ diệu nơi dãy núi Thất Tinh ông cho rằng trấn áp được phong thủy này dân An Nam sẽ khuất phục không nổi lên chống lại họ nữa. Người phương Bắc đã tìm đến đây đốt lửa lớn nhiều ngày làm 4 ngôi sao trên đĩnh núi mờ dần chỉ còn lại 3 ngôi sao. Đến đời nhà Lý, Quốc sư Nguyễn Minh Không (1065-1141) về đây xây cất lại chùa, từ đó được gọi là chùa Ba Sao và địa danh vùng Kim Bảng, Ba Sao ngày nay cũng từ sự tích ấy.

Chùa Tam Chúc được xây dựng từ năm 2001 dựa trên cơ sở chùa Ba Sao cổ xưa có từ thời nhà Đinh, thờ các vị Sư tổ Đạt Ma, thiền sư Nguyễn Minh Không, thiền sư Khuông Việt, hòa thượng Thích Thanh Tứ, thiền sư Đỗ Pháp Thuận, và các vị Quốc sư có công truyền bá đạo Phật. KDL Quốc gia Tam Chúc có diện tích quy hoạch lên đến 5100 ha, gồm khoảng 1000 ha là hồ nước, 3000 ha núi đá vôi và rừng tự nhiên hay thung lũng, hơn 1000 ha là khu Văn hóa Tâm linh Tam Chúc. (theo Quyết định số 526 QĐ-TTg, ngày 05/12/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt việc quy hoạch tổng thể phát triển Khu Du lịch Quốc gia Tam Chúc Tỉnh Hà Nam đến năm 2030).

Riêng KDL tâm linh chùa Tam Chúc tọa lạc trên diện tích 147 ha, trải rộng trên sườn núi phía Tây trong đó mặt bằng chùa 144 ha. Gồm nhiều hạng mục, như: Cổng Tam Quan ngoại, nhà khách Thủy Đình, cổng Tam Quan nội, vườn Cột Kinh, điện Quan Âm, điện Tam Thế Phật, điện Pháp Chủ, Tháp Ngọc, Tháp chuông, …

Nhân viên tiếp tân giới thiệu tổng quát của khu du lịch quá rộng lớn với các tuyến tham quan, cô Út Ngọc Ruby chọn tuyến đi du thuyền tham trên hồ cho phù hợp với sức khỏe ông gìa bố.

1- THAM QUAN CHÙA TAM CHÚC

Xe riêng đưa chúng tôi ngang qua cổng Tam Quan ngoại là một kiến trúc uy nghi to lớn để vào tham quan chùa, có đường nét mỹ thuật tương tự như cổng Tam Quan ở Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình). Cổng “Tam Quan” mang ý nghĩa theo quan niệm của nhà Phật gồm có “Hữu quan”, “Không quan” và “Trung quan”. Chúng tôi không tìm hiểu sâu về Phật pháp, đến Tam Chúc nhằm mục đích khám phá về lịch sử chùa Tam Chúc ngàn năm cổ xưa, và về qui mô kiến trúc đồ sộ của ngôi chùa lớn nhất Việt Nam (chùa mới 2001). Di chuyển bên trong khuông viên chùa từ Thủy Đình đến cổng Tam Quan nội 4,5 km đi xe điện khoảng 20 phút, hoặc đi trên du thuyền tham quan hồ khoảng 30 phút (không tính thời gian ghé đình Tam Chúc). Cậu tài xế cho biết cung đường vòng quanh hồ khoảng 7 km.

Đầu tiên đến Thủy Đình, khu check-in rất rộng đủ lớn để khách tham quan có khi lên đến trên dưới ngàn người vào mùa lễ hội xếp hàng mua vé theo nhiều lối hành lang. Trong khi chờ đợi có thể đến khu triển lãm xem những tranh ảnh, tài liệu về chùa.

Không vào cuối tuần hay mùa lễ hội nên ít du khách, nếu không đi theo tour riêng lẻ như hai bố con nhà tui được ghép chung vào tốp 2 và 3 người để tiện cho hướng dẫn viên, xe đưa đón và chuyến đi thuyền.

Từ nhà khách Thủy Đình có thể quan sát toàn cảnh xinh đẹp của hồ nước và một phần KDL tâm linh Tam Chúc. Thuyền rời bến, từ từ lướt trên mặt hồ phẳng lặng. Sáu hòn đảo như các quả chuông hiện rõ dần phía trước thuyền, phía xa là những dãy núi Thất Tinh mờ ảo … cô hướng dẫn viên (HDV) cho biết cảnh quan ấy được ví như nơi vịnh Hạ Long thu nhỏ.

Giửa hồ có hòn đảo nhỏ bên trên là ngôi đình làng Tam Chúc nơi thờ Thành hoàng là vợ của vua Đinh Tiên Hoàng nhủ danh Dương Thị Nguyệt cùng lưu giử nhiều cổ vật từ thời nhà Đinh. Thuở trước, vùng đất này là đồng lúa có nhiều nơi trủng thấp bỏ hoang không cày cấy được. Thuyền ghé đảo viếng đình Tam Chúc, gần đó trên đảo nhỏ khác là ngôi am tự cả hai đều được tôn tạo khang trang đó là cảnh quan xinh đẹp để du khách thưởng ngoạn.

Cổng Tam Quan nội,

Tuyến đi thuyền kết thúc trên bến là cổng Tam Quan nội hiện lên nổi trội bởi kiến trúc đồ sộ với 3 tầng mái và khoảng sân khá rộng. Hai bên cổng Tam Quan nội có hai con đường đi lên khu chính điện chùa gồm 3 ngôi điện theo trục thần đạo kiểu kiến trúc chùa chiềng Việt Nam. Chúng ta lần lượt đến tham quan Khu Tam Điện chùa Tam Chúc gồm điện Tam Thế Phật, điện Pháp Chủ và điện Quan Âm là những kiến trúc thật đồ sộ.

• Tam điện chùa Tam Chúc:

Tâm điểm KDL Tâm Linh Tam Chúc là Tam Điện Phật tại mỗi điện thờ một vị Phật có ý nghĩa thiêng liêng riêng. Ngoài những tượng Phật khổng lồ được đúc với đường nét tinh vi sắc xảo chung quanh mỗi điện đều có những phù điêu được các nghệ nhân người Việt và Indonesia tạc thủ công trên những phiến đá từ miệng núi lửa ở Indonesia. Toàn bộ cột, vòm được đúc bằng xi măng cốt sắt, sơn màu giả gỗ; cửa và nội thất đều làm bằng gỗ quí nhập từ Nam Dương hoặc Nam Phi.

• Điện Tam Thế Phật

Điện Tam Thế Phật,

Điện Tam Thế là kiến trúc ấn tượng nhất, cao 39 m, mái cong theo kiểu đình chùa Việt Nam. Chính giửa điện nơi đặt 3 pho tượng Phật bằng đồng đen khổng lồ nguyên khối nặng 80 tấn mỗi tượng thể hiện quá khứ, hiện tại và tương lai. Trên tường chung quanh là 12,000 bức phù điêu làm từ nguyên liệu đá núi lửa Indonesia. Điện thờ diện tích 5400 m2 có thể phục vụ cùng lúc 5000 Phật tử hành lễ.
Trước sân điện có trồng cây Bồ Đề chiết từ cây Bồ Đề 2125 năm tuổi ở Ấn Độ, chiếc vạc và hai bên có 2 con hạc đều bằng đồng chung quanh vạc chạm khắc các danh thắng tâm linh nổi tiếng tại Việt Nam.

• Điện Pháp Chủ

Điện Pháp Chủ là nơi thờ Đức Phật Thích Ca Mâu Ni, với bức tượng khổng lồ bằng đồng nguyên khối nặng lên đến 100 tấn do nghệ nhân Việt Nam tạo tác. Là tượng Phật lớn nhất Đông Nam Á được đặt trong ngôi điện hai tầng, mái cong, cao 31 m, trên diện tích sàn rộng 3000 m2. Du khách có thể ngắm nhìn 8500 bức tranh tạc bằng đá núi lửa từ Indonesia miêu tả về những câu chuyện trong cuộc đời đấng Thế Tôn.

• Điện Quan Âm

Điện Quan Âm nằm sau cổng Tam Quan nội và vườn Cột Kinh là nơi thờ Phật Quan Âm, ở đây có khoảng sân rộng không gian thoáng đãng tĩnh mịch, có tầm nhìn hướng ra vườn cột kinh. Ngôi điện cao 30,5 m, diện tích sàn 3000 m2.

Điểm đặc biệt, nơi điện Quan Âm có có 4 bức tranh đá khổng lồ bao phủ 4 bức tường mô tả phong cảnh và về Đức Phật tại Tràng An và Tam Chúc. Ngoài ra trên đó còn có rất nhiều tranh khắc đá thể hiện lại sự tích Quan Thế Âm Bồ Tác đã từng in sâu vào lòng người dân Việt như: Quan Âm thiên thủ thiên nhãn, Quan Âm Tọa Sơn, Quan Âm Quá Hải, v.v... với những chuyện tích về tấm lòng từ bi bác ái của Phật Quan Âm cứu độ chúng sinh.

• Vườn cột kinh

Qua khỏi cổng Tam Quan nội là đến điện Quan Âm, khách tham quan có dịp chiêm ngưỡng 32 Cột Kinh. Các cột đá hình trụ 5 cạnh, chân cột là đài sen, đỉnh cột hình nụ sen, thân cột khắc họa các lời Phật dạy được làm bằng đá xanh Thanh Hóa mỗi cột nặng 200 tấn. Vườn Cột Kinh được lấy ý tưởng từ “Bảo vật Quốc gia Cột Kinh Nhất Trụ” ở Cố Đô Hoa Lư, Ninh Bình.

2- CÁC DI TÍCH KHÁC

• Đàn tế trời chùa Ngọc

Chùa Ngọc còn gọi là Đàn Tế Trời được tọa lạc trên đĩnh Thất Tinh trung tâm Văn hóa Phât Giáo Tam Chúc. Lên tham quan chùa Ngọc cần đi qua Tam Điện Phật rồi leo lên 299 bậc thang, là nơi đĩnh Thất Tinh cao 468 m so với mặt nước biển. Ngôi chùa được xây dựng hoàn toàn bằng vật liệu đá granite đỏ quý hiếm, các phiến đá được lấp ghép và không dùng chất kết dính như keo hoặc xi măng do thợ Việt Nam và Ấn Độ xây dựng.

Những con số thật ấn tượng về chùa Ngọc: được kiến tạo bằng đá khối lấp ghép toàn thể nặng 2000 tấn, cao 13 m, sàn rộng 36 m2 (6m x 6m), với 3 tầng mái cong, thờ tượng Phật bằng Hồng Ngọc nguyên khối nặng 4 tấn. Ngôi chùa được xem là kiệt tác về kiến trúc đá tại Việt Nam sừng sững giữa đĩnh núi Thất Tinh hùng vĩ (Kim Bảng, Hà Nam), ở đó cũng là di tích có chiều dài lịch sử gần ngàn năm.

• Chùa Ba Sao

Chùa Ba Sao

Theo tài liệu từ GHPGVN, Quốc Sư Nguyễn Minh Không thời nhà Lý (1065-1141), nhà Sư đi theo con đường từ Ninh Bình đến Mỹ Đức (Hà Nội) tìm cây thuốc để cứu chửa cho dân chúng. Nhà Sư đi đến nơi nào có hang động có cảnh quan đẹp, thanh tịnh thì cho cất chùa bái Phật.

Đời Nhà Lý, Quốc sư Nguyễn Minh Không về Hà Nam trụ trì và mở rộng chùa Ba Sao, Tam Chúc hành đạo cứu người. Chùa Ba Sao thờ Thiền sư Nguyễn Minh Không, người có công to lớn trong việc khôi phục Phật Giáo Việt Nam. Truyền thuyết còn kể rằng Phật Hoàng Trần Nhân Tông đã từng ghé qua viếng chùa và cho trùng tu ngôi chùa trong hành trình tìm hiểu Phật Giáo Thiền Tông.

• Chùa Ba Đanh

Chùa Bà Đanh nằm bên bờ sông Đáy, tại thôn Đanh, xã Ngọc Sơn, huyện Kim Bảng (Hà Nam), tọa lạc trên khu đất khá rộng lớn. Gồm cổng Tam Quan, khu hành lang, Bái Đường, Thượng Điện, thiết kế hài hoà với nhiều gian nhà. Chùa Bà Đanh có giá trị tâm linh sâu sắc gắn liền với lịch sử và tính ngưỡng ở địa phương. Ngày nay chùa Bà Đanh được sửa sang khang trang thờ Đức Phật, Bồ Tác, Nam Tào Bắc Đẩu, Thái Thượng Lão Quân và nhiều vị thần linh khác.

Khi xưa chùa Bà Đanh ở nơi hẻo lánh đường đi đến chùa rất khó khăn cây cối rậm rạp u tịch ít người qua lại. Thỉnh thoảng có thú dữ xuất hiện nên muốn đi qua đoạn đường này dân làng phải đốt đuốc sáng và gõ cồng chiêng thật lớn để xua đuổi thú dữ. Có lẽ sự vắng vẻ um tùm cây cỏ và nguy hiểm rình rập nên ít người lui tới vì thế dân gian truyền miệng nhau câu nói “vắng như chùa Bà Đanh”.

• Đền Tứ Ân

Đền thờ Tứ Ân,

Trong khu vực điện Tam Thế Phật tâm điểm của chùa Tam Chúc, chếch phía trái có ngôi đền 2 tầng trên cổng đề “Nhà Thờ Tứ Ân” lối kiến trúc không theo một ngôi chùa truyền thống. Người HDV giới thiệu đây là nơi thờ cư sĩ Phật tử Diệu Liên, nhũ danh Phạm Thị Lan (1961-2018) là vợ quá cố của đại gia Nguyễn Văn Trường, giám đốc công ty xây dựng Xuân Trường, chủ đầu tư KDL tâm linh Tam Chúc!

Theo lời giới thiệu của nhà Đền, bà Phạm Thị Lan nguyên là người có công xây dựng và quản lý các ngôi chùa lớn như Tam Chúc (Hà Nam), chùa Bái Đính (Ninh Bình), cũng như xây dựng nhiều chùa nhỏ khác trong vùng và đặc biệt kể cả các ngôi chùa trên quần đảo Trường Sa.

3- ĐẶC SẢN HÀ NAM

Ngang qua Phủ Lý vùng đất có những cụm đá vôi thấp, đầm hồ, đất trủng ngập nước có nhiều đàn chim cò hàng trăm con đủ loại bay lượn hay đang săn mồi. Đây là nơi có điều kiện tốt cho loài chim sinh sôi nẫy nở, ở đó bảo đảm có thức ăn, quanh chân núi thấp có nhiều cây rừng là nơi để chúng làm tổ sinh sống nên nhà hàng đặc sản ở Phủ Lý nổi tiếng có món chim độc đáo.

• Món Chim To Dần.

Trời đã về chiều chúng tôi ghé thành phố Phủ Lý kiếm gì cho bữa ăn cuối ngày. Đặc biệt nhất có nhà hàng “Thứ Cò Restaurant” nổi tiếng nhất nằm tại đường Trần Hưng Đạo, thành phố Phủ Lý chuyên bán món “Chim to dần” ý nghĩa là thực khách có thể thưởng thức từng con chim từ nhỏ đến lớn như: chim ngói, chim cu, tu hú, le le, v.v… đủ kiểu chế biến. Chim nuôi trong lồng khách chọn con nào thì nhà hàng bắt con nấy chế biến món ăn theo yêu cầu, tương tự như ở mấy nhà hàng hải sản nuôi tôm cá trong hồ.

Ba nó muốn tạo niềm vui cho cô con gái Út Ngọc Ruby để cô tự chọn tùy thích, cô chọn chim cu rô-ti và le le ướp gia vị đem hấp, ăn kèm với dĩa rau cải xanh luộc chấm cùng với chén nước tương có dầm 1 cái trứng vịt luộc. Không biết thế nào, mấy nhà hàng miền Trung Du chúng tôi đã ghé qua như ở Yên Bái, Sơn Tây, Phú Thọ và Hà Nam đều có phục vụ món ăn này.

Hà Nam còn có nhiều món ăn ngon lạ miệng khác như:

• Chả hay mắm cáy Bình Lục: “Cáy” là con gì? đó là một loại cá nhỏ thịt thơm ngon làm chả hay mắm đặc sản tại vùng nước Bình Lục, Phủ Lý.
• Chuối ngự Đại Hoàng: Đây là loại trái cây thơm ngọt, lọt top những trái cây đặc sản nổi tiếng của Việt Nam, v.v...

***

Trong các chuyến ra Bắc hai Bố con nhà tui đã viếng qua nhiều ngôi chùa là những di tích ngàn năm đóng góp quan trọng trong việc phát tiển Phật Giáo tại Việt Nam.

Và bây giờ đến chùa Tam Chúc (Hà Nam), nếu vào mùa lễ hội là thích hợp nhất như vào mùa Xuân (tháng 1-3) quanh khu vực có nhiều sắc hoa đua nở, vào mùa Thu (tháng 9-11) sắc thu vàng của lá rừng in bóng mặt hồ điểm tô bức tranh thiên nhiên vô cùng ngoạn mục (theo HDV giới thiệu).

Hiện nay, Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam hợp tác cùng Doanh nghiệp Xuân Trường xây dựng KDL Quốc gia Tam Chúc. Theo đó còn định hướng thể hiện lại “tuyến đường hành hương của Quốc sư Nguyễn Minh Không năm xưa” trở thành tuyến du lịch tâm linh kết nối 3 quần thể di tích Phật Giáo quan trọng với nhiều danh lam thắng cảnh của 3 trong số 5 ngôi chùa lớn nhất Việt Nam: Chùa Hương (Hà Nội), chùa Bái Đính (Ninh Bình) và chùa Tam Chúc (Hà Nam), khoảng đường chỉ hơn 100 km.

Ngoài ra đây là nơi những gía trị Phật Giáo được gìn giử và phát triển qua ngàn năm đó là sự góp sức hòa nhập kết nối giửa các nền văn hóa lan tỏa thông điệp hòa bình và trí tuệ đến với con người. Hàng năm có hàng trăm ngàn Phật tử đến chiêm bái từ các miền nội địa cũng như nhiều du khách từ nước ngoài ở Đông Á và Nam Á tìm đến chiêm ngưỡng.

Khu vực quần thể du lịch tâm linh chùa Tam Chúc (Hà Nam) được giải danh giá World Travel Award bình chọn năm 2023 là “Điểm đến du lịch văn hóa hàng đầu châu Á”.

Ngọc Ruby và Ba của nó khởi hành từ 6 giờ sáng sau một ngày dài tham quan các di tích Cố đô Hoa Lư, đền thờ vua Đinh, vua Lê (Tiền Lê), chùa Bái Đính ở Ninh Bình. Sau đó đến xế chiều viếng chùa Tam Chúc Hà Nam rồi trở về đến Hà Nội thì thành phố đã nhộn nhịp lên đèn. Thật thú vị, sau một ngày dài đi tham quan khám phá nhiều di tích ngàn năm, danh lam thắng cảnh nơi một góc trời quê hương.

Lê Hữu Uy
(Bắt đầu Hè sang, 2024)