Đem Thơ Vào Nhạc
Thường chúng ta chỉ ngắm những pho tượng đẹp được trưng bầy, hoạc nghe những bản nhạc hay, nhưng ít khi chúng ta có dịp thấy tận mắt công việc làm của một nhà điêu khắc, hay việc làm của một nhạc sĩ.
Ở bài viết này, tôi muốn chia sẻ cùng các bạn một vài công việc làm của mình trong cách "Đem Thơ Vào Nhạc"...
Sau một thời gian phổ nhạc, qua nhiều cách thử nghiệm khác nhau, tạm thời tôi có thể đúc kết lại công việc làm như sau:
- Thứ nhất: phổ nguyên bài thơ (không cắt xén)
- Thứ hai: Cắt xén từng phần
- Thứ ba: Chuyển toàn bộ bài thơ sang ca từ mới (giữ nguyên ý thơ)
1. Phổ nhạc nguyên bài thơ (Không cắt xén)
Có nhiều bài thơ tôi đã để nguyên vậy phổ nhạc từ đầu đến cuối, trường hợp bài thơ có thể dùng làm ca từ, và nếu tôi có thể khai triển được nhạc tính của bài thơ đó như các bài:
1.1 Khúc Hạ Buồn, Thơ Phạm Ngọc
Tôi quay về cô đơn chiều tháng bảy
rơi trên vai chiếc lá giữa hạ buồn
xa xôi lắm những ngày xưa hoang dại
loài ve sầu hát khúc tiễn đưa nhau
Cánh phượng hồng rũ chết ở nơi đâu
khi nắng hạ về ngang bên khung cửa
tiếng dương cầm lả lơi từng nốt vỡ
vang đâu đây âm điệu những hoang đường
Tôi quay về hoa cúc tím thoảng hương
dấu chân xưa còn hằn trên lối cỏ
nhớ không em đã ngàn đêm mất ngủ
tuổi xuân ơi bỏ lại phía chân trời
Khúc hạ buồn - réo rắt ở trong tôi
ôm nỗi nhớ chạy quanh đời quen lạ
trái tim đau cũng buồn nên hoá đá
nắng nơi này nhớ nắng ở phương xa
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Quang Đạt
Tiếng hát: Khắc Dũng
1.2 Chiều Qua Phố Người, Thơ Huỳnh Nguyễn Thanh Tâm
Chiều đi ngang con đường
Trong gió đầy hơi sương
Lay lay cành phượng tím
Nhớ phượng hồng quê hương
Chiều đi ngang nơi này
Sương trắng mờ bay bay
Đôi tay trần lạnh buốt
Thấm vào hồn cay cay.
Chiều đi qua phố người
Nghe chuyện lòng đầy vơi
Quê nhà xa vời vợi
Âm thầm áng mây trôi
Chiều qua đây ngập hồn
Nhớ quá trời quê hương
Ngày đi chưa từ tạ
Đời chưa lành vết thương
Chiều đi qua phố buồn
Nhè nhẹ hoàng hôn buông
Đèn đường soi hắt hiu
Tôi bóng mờ như sương
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Quốc Dũng
Tiếng hát: Bảo Yến
2. Cắt Xén Bài Thơ, Hoặc Trích Đoạn Bài Thơ...
Tôi thường áp dụng cách cắt xén bài thơ, trích đoạn bài thơ , hoạc thêm bớt, trường hợp bài thơ dài quá khổ, hoạc quá ngắn.
Thí dụ một bài thơ quá dài...như bài:
2.1 Về Thăm, Thơ Yến Nhi
Về Thăm được phổ từ bài thơ của Yến Nhy, (tức nhà thơ Y-Nguyên bây giờ). Tôi thường thân mật gọi chị Hoàng Yến. Theo lời kể thì chị đã viết bài thơ này khoảng năm 1970, với ý kêu gọi du học sinh sau khi tốt nghiệp về nước phục cho Quê hương ,..Tôi đã may mắn được chi Hoàng Yến giao đứa con tình thần của chi cho tôi phổ thành ca khúc,.. Mời qúi thân hữu cùng chia sẻ lới thơ ý nhạc của bài hát này ,.. để yêu mến quê hương thêm...
Thơ | Lời Nhạc |
Heo hút đường chiều bóng lặng Hàng cây trong mưa ngút ngàn Đã bao năm rồi xa vắng Anh nhớ quê mình không anh? Quê mình chưa ngưng tiếng súng Tang thương từ buổi anh đi Ruộng nương đất cầy bom vụn Rừng xanh cây tiếc xuân thì |
|
Về thăm quê mình đi anh Quê hương quên dứt sao đành Về thăm cây lành trái ngọt Thăm người em gái tóc xanh |
1. Về thăm quê mình đi anh Quê hương quên dứt sao đành Về thăm cây lành trái ngọt Thăm người em gái tóc xanh |
Cố đô những ngày mưa lạnh Đất còn thở ấm hơi anh Sài Gòn ban đêm kiêu hãnh Thanh âm ánh sáng kinh thành |
2. Về thăm quê mình đi anh Cố đô ngày mưa tháng lạnh Đất còn thở ấm hơi anh Bài thơ nón lá nghiêng vành |
Anh có quên sương Đà Lạt Anh còn nhớ nắng Nha Trang Hà Tiên nồng nàn tiêu hạt Và ly nước dừa trúc giang |
DK. Anh còn nhớ... sương mù Đà Lạt Anh có quên nắng ấm Nha Trang Hà Tiên non nước mơ màng Mời anh về uống nước dừa Trúc Giang |
Mời anh ăn chiếc nem Thủ Đức Ngọt thanh, đây bưởi Biên Hòa Nếm đi anh, xoài Xuân Lộc Bãi Vũng Tàu kia xa xa Đường Lái Thiêu buồn vô tận Trong chiếc xe đò lắc lư Hàng sầu riêng cao ngơ ngẩn Nhắc chi nỗi sầu riêng tư Bình Long, rồi Ban Mê Thuột Đất đỏ rừng thưa, bụi mờ Có những người con Tổ Quốc Lặng im gìn giữ quê ta Đó anh, bao nhiêu nỗi niềm Bao la lòng đất quê em Dù xa xôi cách trở Nhớ về thăm quê nghe anh! |
3. Về thăm quê mình đi anh Về ăn bưởi ngọt Biên Hòa Mận Trung Lương, xoài Xuân Lộc Sầu riêng, cam quít Lái Thiêu 4. Về thăm quê mình đi anh Bao la lòng đất quê em Dù xa xôi, dù cách trở Nhớ về thăm quê nghe anh! |
Ghi Chú:
Trước hết, tôi khai thác ngay tại cụm từ thơ 4 câu thứ 3, trong bài thơ với câu: "Về thăm quê mình đi anh"... để làm giai điệu nhạc cho các phiên khúc...
Kế đến, tìm thấy cái "air" nhạc của Điệp khúc trong cụm 4 câu thơ "nhớ... sương mù Đà Lạt" ==> đổi ra thành ==> "Anh còn nhớ... sương mù Đà Lạt"... để đưa vào khuôn nhạc nghe cho bắt tai hơn... Cũng làm tương tự cho câu: ..."Anh có quên... nắng ấm Nha Trang"...
Tóm lại, tôi đã áp dụng một kỹ thuật mới để phổ ca khúc này như sau:
- Dùng một chuỗi âm hưởng nhạc tính trong đoạn... "Về thăm quê mình đi anh"... làm cái đoạn nhạc chính, chung cho cả bài hát... được bắt đầu ở mỗi phiên khúc, và ở âm vực cao thấp khác nhau cho đến lúc dứt... Đây gọi là "hợp nhất"...
- Dùng một tiến trình hợp âm chung cho các Phiên khúc
- Mỗi phiên khúc được uyển chuyển dùng melodies khác nhau chút đỉnh, miễn sao phù hợp với tiến trình hợp âm đã dàn dựng sẵn... Làm như vậy ta có được cái lợi là... giữ được nhiều ý thơ.
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Nguyễn Minh Châu
Tiếng hát: Tuyết Dung
2.2 Bắt Đom Đóm Viết Thư Tình, Thơ Nhật Vũ
Ca khúc này tôi đã phổ theo bài thơ có cùng tên mà tôi đã viết vào mùa Hè 1998
Thơ | Lời Nhạc |
Bắt thêm đom đóm viết thư tình Gởi về em nhỏ lá thư xinh Hỏi rằng em có còn nhớ chút Chuyện xửa, chuyện xưa, chuyện chúng mình Bắt thêm đom đóm viết thư tình Một đem vào Hạ nhớ môi xinh Nhớ em ánh mắt ngời sao sáng Nhớ cả bờ vai xinh quá xinh Bắt thêm đom đóm viết thư tình Ước rằng em nhỏ vẫn trung trinh Vẫn còn nhớ mãi lời hẹn ước Ôm ấp tương lai chuyện chúng mình Nhật Vũ 6-98 |
1. Viết thư tình Bắt đàn đom đóm viết thư tình Gởi về em nhỏ lá thư xinh Hỏi rằng em có còn nhớ chút Chuyện xửa, chuyện xưa, chuyện chúng mình 2. Viết thư tình Bắt đàn đom đóm viết thư tình Một đem vào Hạ nhớ môi xinh Nhớ em ánh mắt ngời sao sáng Nhớ cả bờ vai xinh quá xinh dk: Hỡi người xưa yêu dấu em còn giữ lá thư xinh viết từ ánh sáng lung linh của đàn đom đóm bắt sau hè ......... Biết giờ này bên ấy em về ướt áo ai đưa nhớ sao cho vừa chiều xưa em đến ướt vai gầy 3. Viết thư tình Bắt đàn đom đóm viết thư tình Ước rằng em nhỏ vẫn trung trinh Vẫn còn nhớ mãi lời hẹn ước Ôm ấp tương lai chuyện chúng mình |
Ghi Chú
- Bài thơ "Bắt Đom Đóm Viết Thư Tình" Nhật Vũ viết khoảng tháng 6-1998 khi thấy thằng út chạy bắt đom đóm ngoài sân với đứa cháu gái... Nhưng đã khiến NV méo mó nghề nghiệp, nghĩ đến một chuyện tình thật lãng mạn... phải đợi đến 3 năm sau, tháng 8-2001, mới nảy sinh ra idea viết ca khúc này...
- Bài thơ chỉ gồm có 12 câu thơ...chỉ vừa đủ 3 phiên khúc... thế nên NV phải viết thêm ca từ cho phần Điệp khúc...
- Cái motif chính là câu... "Viết thư tình... Bắt đàn đom đóm... viết thư tình..."
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Quang Đạt
Tiếng hát: Nguyễn Phi Hùng
2.3 Một Mối Tình Riêng Ta Với Trăng, Thơ Phạm Ngọc
Thơ | Lời Nhạc |
Cũng Bởi Vì Trăng Nên Có Em Cũng bởi trăng nên có em lung linh thắp sáng khung trời nhớ yêu nhau từ đó tình muôn thuở anh vẫn đợi chờ trăng nửa đêm môi em ngọt quá dễ gì quên nụ hôn vội quá anh còn giữ mái tóc trầm hương thơm quá khứ lóng lánh ân tình trong mắt trong ơi em giấc mộng những đêm rằm có em soi sáng mùa ước hẹn vòng tay âu yếm chờ anh đến chung hát cùng nhau khúc nguyệt cầm ngàn năm sau nữa vẫn còn trăng như em mãi mãi là nhung lụa thơ anh ghi lại thiên tình sử một mối tình riêng anh với trăng phạm ngọc 1203200 |
Một Mối Tình Riêng Ta Với Trăng 1. Cũng bởi vì trăng nên có em mơ ai trăng sáng vãi bên thềm lung linh thắp sáng khung trời nhớ âm vang khúc hát ân tình cũ anh vẫn đợi chờ trăng nửa đêm 2. thơm ngát làn môi em khó quên nụ hôn vội vã nhớ muôn đời hương thơm mái tóc trầm ngây ngất đam mê đánh mất hồn trong mắt long lánh ân tình trong mắt trong dk ơi em giấc mộng những đêm rằm có em soi sáng mùa ước hẹn vòng tay âu yếm chờ anh đến chung hát cùng nhau khúc nguyệt cầm 3. một mối tình riêng anh với em ngàn năm sau nữa trăng vẫn còn như em mãi mãi là nbung gấm thơ anh ghi mãi tình say đắm một mối tình riêng anh với trăng |
Ghi Chú:
*Màu đỏ ==> là lời mới
*Màu xanh ==> câu thơ cần đổi vị trí
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Quang Đạt
Tiếng hát: Tố Nga
3. Chuyển Toàn Bộ Bài Thơ...
Thi dụ như chuyển toàn bộ một bài thơ tự do sang thể ngũ ngôn chẳng hạn, như bài Cuộc Chiến Buồn dưới đây:
3.1 Cuộc Chiến Buồn, Thơ Khanh Phương
Thơ | Lời Nhạc |
Tôi thăm Sàigòn Nhỏ Đi trên đường Bolsa Gặp người chiến sĩ cũ Cộng Hòa Tóc điểm bạc, da còn sạm nắng Giọng trầm buồn khi nhắc kỷ niệm xưa Những ngày chinh chiến quê nhà... |
1. Tôi thăm Sàigòn Nhỏ Dạo trên đường Bolsa Gặp anh lính Cộng Hòa Tóc xanh giờ điểm bạc Da anh còn sạm nắng Mắt buồn trông xa vắng Kể chuyện gần chuyện xa Chuyện chinh chiến quê nhà... |
Tôi đi thăm Hà Nội Tình cờ gặp người bộ đội Ngày xưa từng tham dự trận Điện Biên Giờ với chiến thương và nạng gỗ hai bên Đứng cạnh người con bên hồ Hoàn Kiếm Bán những bản đồ đất nước ba miền Cho đám người du khách Đã một thời mang tội vượt biên. |
2. Tôi đi thăm Hà Nội Phố cổ ngàn năm xưa Gặp anh bộ đội buồn Nghiêng nghiêng cây nạng gỗ Quanh quẩn bên Hồ Gươm Bán bản đồ Ba miền cho những người du khách Từng can tội vượt biên |
Tôi đi về thăm Huế Chân bước lại trên cầu Tràng Tiền Bên sông Hương, người thiếu phụ bán hàng giải khát Mắt còn buồn man mác Nhớ cha, anh vào dịp Tết Mậu Thân Chôn trong mồ tập thể ngoại thành... Vô trong Thành Nội Vết đạn xưa còn hằn trên cây cối Những tượng đá lặng im không hề nói Chắc cũng buồn như đám hậu sinh thôi! |
3. Tôi đi về thăm Huế Gặp thiếu phụ sông Hương Mắt còn buồn man mác Có anh và cha chết trong dịp tết Mậu Thân Tôi vào thăm Thành Nội Tượng đứng buồn không nói Buồn như hậu sinh thôi |
Tôi thăm lại Sàigòn Thành phố giờ đã đổi tên Những đường nhỏ không đủ ánh đèn Phố xưa thân mà bây giờ bỗng lạ Chợt thoáng mờ những hình bóng nào quen... Bên một cột đèn, cạnh tòa đô sảnh Tôi gặp người đạp xích lô ba bánh Anh kể từng tham gia trận đánh Chiếm Sàigòn giải phóng nhân dân Giờ đây lao động đạp xe Anh than không đủ nuôi mình. Ôi! Cuộc chiến Việt Nam, kết quả buồn! Khanh Phương |
4. Tôi thăm lại Sàigòn Thành phố đã thay tên Phố xưa giờ xa lạ Tìm đâu bóng người quen Tôi dạo quanh thành phố Gặp anh đạp xích lô Từng giải phóng Thủ Đô Than khổ chẳng đủ no. |
Nhạc: Nhật Vũ
Hòa-âm: Hà Nhật Linh
Tiếng hát: Hà Nhật Linh
Ghi Chú:
Có một số công việc làm khá cần thiết khi phổ ca khúc này:
- Từ bài thơ ở thể tự do, thi sĩ Khanh Phương đã dùng : sáu câu thơ thăm Sài Gòn Nhỏ, 8 câu qua Hà Nội, 10 câu thăm Huế, và 12 câu thơ thăm thành phố Sài Gòn.
- Để có được sự cân phân cho các phiên khúc, tôi đã xin phép thi sĩ Khanh Phương chuyển toàn bộ bài thơ sang thể thơ năm chữ. Tám câu thơ năm chữ cho mỗi đoạn, các điạ danh mà thi sĩ Khanh Phương đi qua.
- Về cấu trúc, bài này tôi viết theo hợp âm... ở dạng ABCD...
Chuỗi hợp âm_(Chord Progression): Em - Am - D - G - C - Am - B7 - Em ...được dùng chung cho cả 4 đoạn ABCD . Tuy nhiên, mỗi đoạn đều có giai điệu đẹp riêng rẽ, và sự tương phản nổi bật khác nhau, có đoạn giai điệu chạy từ dưới lên trên, lại có đoạn đổ từ trên xuống duới. Sự tương phản trầm bổng cao thấp giữa các đoạn tạo cao trào cho bài hát. Vì bài này không có điệp khúc.
Tóm lại, có trăm phương ngàn cách để phổ thơ, mỗi người có quan niệm và phương cách làm việc khác nhau, nói chung, thường cũng theo 3 phương pháp hay dùng là tự do, giai điệu, hoặc theo hợp âm …tùy theo tình hình, nhất là cái duyên giữa THƠ và NHẠC …Theo tôi đây chính là mấu chốt. Cái duyên để ta bắt gặp được bài thơ và đồng cảm với tác giả. Cái may là ta chọn đúng phương pháp , cũng như chuỗi hợp âm và tiết điệu thích hợp để phổ bài thơ đó.
Nhật Vũ
Bài viết hoàn chỉnh OKC Aug 14-2012