PHAN THIẾT, BÌNH THUẬN
1- ĐI RA BÌNH THUẬN
Tác giả cùng ban lễ nhạc Chăm tại tháp chính Po Sah Inư (tháp A) thờ thần Shiva. Bên cạnh là tháp C thờ thần lửa.
Cô cháu Mỹ Hạnh gọi sếp tui bằng cô Hai - chị ruột của ba cô - đối với tôi Mỹ Hạnh rất thân thiết từ lâu lắm rồi khi cô mới bắt đầu lên học trung học, ngày nay cô đã qua Đại Học Y Dược Sài Gòn. Mỹ Hạnh mời Dượng Hai một chuyến du lịch ngắn trong ngày. Chuyến đi 8 người gồm phu quân Mỹ Hạnh làm tài xế có 4 cháu nhỏ 2 con cô và 2 cháu con ông anh của cô nên chuyến đi gia đình phải phù hợp với điều kiện này.
Từ thị trấn Nhơn trạch Đồng Nai đến các nơi ở gần có thể sáng đi chiều về như Vũng Tàu, Hồ Tràm hay ngược lên phía trên như Biên Hòa, Bình Dương thì đã đi nhiều lần rồi nên tôi đề nghị chọn thành phố Phan Thiết mặc dù cũng đã có lần đến. Còn Phan Rang đi trong ngày thì vất vả quá cho tụi nhỏ. Mỹ Hạnh cũng đồng ý với tôi đi ra Phan Thiết theo đường cao tốc Nhơn Trạch - Dầu Dây và tiếp nối cao tốc từ Dầu Dây – Phan Thiết vừa khai trương nếu đi đường này bây giờ chỉ còn hơn 2 tiếng một chút. Sau khi tham khảo ý kiến chung chuyến đi chỉ thăm vài di tích ở Phan Thiết như tháp cổ Po Sah Inư, Dinh Thủy Vạn Tú, và cảng cá Phan Thiết rồi trở về theo con đường ven biển mủi Kê Gà và biển La Gi các nơi ấy có vài điểm còn nét hoang sơ chưa bị ngành du lịch khai thác quá mức.
Có câu thành ngữ “Cọp Khánh Hoà, ma Bình Thuận” đó là thời xa xưa từ thuở những người Ngủ Quãng di dân vào vùng đất mới này theo chúa Nguyễn Phúc Chu (1697) lập phủ Bình Thuận. Cuộc sống hoà đồng với đồng bào Chăm qua sự giao thoa văn hóa giửa người Việt và người Chăm họ cùng ra sức khai hoang lập ấp trên vùng đất mới Bình Thuận trở nên trù phú.
Mời quý vị và các bạn cùng chúng tôi tham quan một góc về tỉnh Bình Thuận.
2- THÁP CHÀM PO SAH INƯ
Điểm đầu tiên chúng tôi đến, tháp Chàm Po Sah Inư là di tích cổ xưa của thời vương Quốc Champa vào thế kỷ 15-16, là một trong số các tháp Chăm dọc theo miền duyên hải Trung Bộ: Tại Quy Nhơn (Bình Định) có 7 cụm gồm 14 tháp, Phú Yên có Tháp Nhạn, Nha Trang có tháp Pongana và Ninh Thuận có tháp Po Klong-Galai. Riêng tháp Po Sah Inư ở Phan Thiết (Bình Thuận) nằm trên ngọn đồi thấp Bà Nài phường Phú Hài thuộc thành phố Phan Thiết còn có tên là tháp Bà Tranh hay tháp Chăm Phố Hài.
Quần thể tháp Po Sah Inư không rộng lắm gồm có 3 tháp: Tháp A là ngọn tháp lớn và cao nhất 16 m, thờ thần Shiva với bộ Linga-Yoni. Thần Shiva là vị thần quan trọng của Ấn Độ Giáo là Đấng Tối Cao trong trong giáo phái Shaiva một trong những hệ phái chính của Ấn Độ giáo. Tháp B nhỏ hơn hình vuông ngọn tháp nhỏ dần lên phía trên. Trước kia bên trong có thờ tượng Bò thần Nandin nay không còn nữa. Sân phía trước là khoảng sân rộng dùng để tổ chức lễ Katê. Tháp C ngôi tháp nhỏ bên cạnh tháp chính chỉ cao 5 m, thờ thần Lửa là nơi để mọi người dâng lễ vật trong ngày lễ hội.
Các ngôi tháp được xây bằng gạch nung điểm đặc biệt là các mối liên kết khích khao không thấy vữa hồ làm chất kết dính. Sau khoảng 700-800 năm qua vật liệu kiến trúc xuống cấp được trùng tu lại 1 phần vẫn giử hình dáng và nét hoa văn nguyên thủy của mỹ thuật Nam Á, Ấn Độ.
Truyền thuyết kể lại rằng, Po Sah Inư là tên Công chúa xinh đẹp của vương quốc Champa yêu chàng trai Po Sahaniemper theo đạo Hồi làm lãnh chúa vùng Gia Lâm ngoại đạo với cô. Cuộc tình ngang trái này cuối cùng đổ vỡ, sau đó Po Sahaniempar phụ bạc bởi có người phụ nữ khác. Công chúa Po Sah Inư trở về sống cuộc sống bình lặng và là người ân của dân chúng dạy cho họ cách trồng trọt, dệt vãi, chăn nuôi, v.v… từ đó đời sống mọi người được nâng cao hơn.
Lễ Rija Nưgar là ngày Tết Nguyên Đán theo lịch của đồng bào Chăm và lễ Poh Mbăng Yang là ngày lễ Mở Cửa tháp, hai lễ hội này được tổ chức vào đầu năm mới (Tết Chăm) với nhiều sinh hoạt văn hóa ca múa đặc thù Champa.
3- CẢNG CÁ PHAN THIẾT
Ngư dân chuẩn bị ra khơi
Bình Thuận thế đất thiếu màu mở nên nông nghiệp không phát triển. Ngành nông nghiệp không phù hợp của nhiều giống cây và hoa màu, duy chỉ có giống thanh long là hợp thổ nhưỡng nên có những cánh đồng thanh long bạt ngàn lên đến 22,000 mẫu trên toàn tỉnh.
Trái lại, Bình Thuận có bờ biển dài gần 200 km, ngư trường rộng lớn không chỉ trong vùng lãnh hải rộng 52.000 km2, ngoài ra Bình Thuận có hàng trăm tàu ra khởi đánh bắt ở vùng biển Trường Sa là ngư trường truyền thống từ nhiều thế hệ trước. Có hơn 2200 tàu đánh cá, bao gồm trên đảo Phú Quí có khoảng vài trăm tàu cá và tàu câu mực lớn nhỏ.
Biển Bình Thuận dồi dào các loại cá có giá trị kinh tế cao, tôm hùm, cá mú, cá bốp, mực, bạch tuộc, ghẹ, nghêu, sò điệp, dòm, ốc, v.v… Một loại cá như cá Cơm làm nước mắm ngon nổi tiếng nhất. Cá mòi, cá nục, tôm, ruốc hấp hoặc sấy khô rút chân không hay đóng hộp là mặt hàng thị trường Trung Quốc ưa chuộng. Riêng cá ngừ đại dương thì Nhật Bản đặc biệt chú trọng, từ năm 1993 họ đầu tư qui mô cấp vốn vay cho ngư dân Việt trang bị tàu thuyền đánh bắt xa bờ, máy móc ngư nghiệp tối tân và kỷ thuật đông lạnh đúng theo yêu cầu qui định của họ và dĩ nhiên giá trị lợi nhuận cao và bền vững. Hàng năm tổng sản lượng thu hoạch toàn tỉnh gồm đánh bắt và nuôi trồng lên đến 235.000 tấn các loại (2023).
Niềm vui của người ngư dân Phan Thiết là vào mùa cá mòi, cá nục hay cá cơm - Vô số! Ngoài ra biển Phan Thiết ưu đãi người dân Bình Thuận với món đặc sản truyền thống gỏi cá mai ngon “dách lầu” như làm Sushi hay lương biển của người Nhật.
4- DINH VẠN THỦY TÚ
HINH 10, Dinh Vạn Thủy Tú, Phan Thiết.
Nghề làm biển rất quan trọng đối với người dân Phan Thiết (Bình Thuận), nên tục lệ thờ Ông (cá Ông) là tín ngưỡng đối với người ngư phủ từ lâu đời thể hiện lòng biết ơn Ông thường giúp đở ngư phủ trên biển khi gặp nguy nan trước sóng gió đại dương.
Ngư dân Phan Thiết lập miếu thờ Ông từ hàng trăm năm trước gọi là Dinh Vạn Thủy Tú, nơi lưu giử gần 100 bộ hài cốt cá Ông. Trong số đó có khoảng một nửa có niên đại từ 100 đến 150 năm. Đặc biệt một bộ xương cá Ông khổng lồ được chưng bày (cá voi lưng xám – The Skeleton of Fin Whale) dài 22 m, nặng 65 tấn lớn nhất trong số tại các quốc gia Đông Á và Đông Nam Á từng lưu giử trong các điện thờ Ông. Trong miếu còn có thờ các vị thần như: Bên trái thờ Thủy Long Thánh Phi Nương Nương (Nữ thần nước), bên phải thờ Thái Hiệu Tiên Sư (Ông tổ ngành nông ngư nghiệp), gian chính giửa thờ thần Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Tôn Thần (Ông Nam Hải), phía sau có bàn thờ Đức Quan Thánh và kho chứa các bộ xương cá voi.
Hàng năm Dinh Vạn Thủy Tú tổ chức nhiều buổi lễ theo các nghi thức truyền thống, có 5 kỳ lễ là Tế Xuân (ngày 20 tháng 02 âm lịch), lễ Cầu ngư (ngày 20 tháng tư âm lịch), lễ Chính mùa (ngày 20 tháng 6 âm lịch), lễ Chèo dọc (ngày 20 tháng 7 âm lịch), sau cùng là lễ Giổ Ông cũng là lễ Mãn Mùa (ngày 23 tháng 8 âm lịch). Trong nghi thức lễ Kính Ông đồng thời cũng cúng các vị thần linh và những vong hồn ngư dân ra khơi mà không bao giờ trở về nữa. Sau đó nhiều sinh hoạt vui chơi như đua thuyền thúng, hát chèo, kéo co cùng nhiều trò chơi dân gian khác.
Đến năm 1996, Dinh Thủy Vạn Tú được công nhận là di tích lịch sử Quốc gia.
5- MỦI KÊ GÀ
Quang cảnh biển mủi Kê Gà (Bình Thuận).
Mủi Kê Gà là vùng biển thuộc huyện Hàm Tân cách Phan Thiết về phía nam khoảng 20 km. Ven biển có những bải đá xếp lớp chồng lên nhau nhấp nhô như đàn gà đang hướng nhìn ra biển nên có tên là Kê Gà. Gần đó có bến thuyền, ca-no đưa du khách ra hải đăng Kê Gà trên một đảo nhỏ cách bờ khoảng 500 m, đẹp lạ lùng.
Rất tiếc, thời gian các chuyến ca-no đưa ra hải đăng không nhất định, không có cầu cảng phải trèo qua các mỏm đá đến bải cát để xuống tàu không thuận tiện với các cháu nhỏ đi theo. Thôi đành vậy!
6- BIỂN LA GI
Biển La Gi còn nét bình lặng hoang sơ
- Dượng Hai, Mỹ Hạnh giới thiệu biển La Gi đạt yêu cầu của Dượng nè!
Biển La Gi cách Phan Thiết khoảng 60 km về phía nam, còn giử được ít nhiều vẻ đẹp hoang sơ, yên bình với biển xanh cát trắng mịn màng là điểm chọn lựa ưa thích của những ai yêu thiên nhiên. Thị trấn La Gi không ồn ào như Phan Thiết, bải biển dài cũng có mấy khu Resort nhỏ nấp dưới rặng dương và mấy hàng dừa Tam Quan nhìn ra biển xanh mênh mông đang có những đợt sóng bạc rào rào xô đuổi nhau vào bờ.
Đây là vùng đất của người Chăm từ xưa được gọi là La-dik, phiên âm theo tiếng Hán là La Di, đến thời Pháp thuộc họ thay đổi cách phát âm là La Gi và địa danh này còn giử cho đến ngày nay.
7- PHAN THIẾT NẮNG, GIÓ VÀ CÁT
Bình Thuận nổi tiếng là vùng đất Nắng, Gió và Cát. Không biết có phải từ nơi khô cằn nhiều sỏi đá ấy có khí hậu khắc nghiệt nhưng lại sản sinh ra những con dân tài hoa trong thi ca, văn chương, âm nhạc. Khi nhắc đến Phan Thiết người ta nghĩ ngay đến nghề làm biển, từ đó chúng ta có:
• Bài hát “Tiếng Dân Chài” do nhạc sĩ Phạm Đình Chương cảm tác theo điệu hò dô ta:
“Đêm dâng với ngọn triều
Dô à dô kéo thuyền nhổ neo
Vi vu buồm lên cao
Dô à dô sóng reo dạt dào. …
…
Hò ô hò, hò dô ta
Lẳng lặng mà nghe ơ ơ hò dô ta
Ới ai đời sống dân chài,
Đêm đêm soi bóng sông dài mà ca.
Hò ô hò, hò dô ta
Lẳng lặng mà nghe ơ ơ hò dô ta
Sóng ru đợt vỗ lênh đênh
Tiếng reo cơn gió bập bềnh thuyền ta.
Hò ô hò, hò dô ta …”
• Nhạc sĩ Trần Thiện Thanh quê Bình Thuận nhìn quê hương của ông từ núi đồi đầy “Cát” đến bờ cát dài ven biển qua bài hát Biển Mặn:
“… Vùng hoang vu bóng dừa bờ cát dài
Gió lên từng chiều vàng nàng xõa tóc trên biển xanh …”
Và hình bóng đó theo ông trên mỗi bước đường mà Trần Thiện Thanh đi qua:
“… Tôi đến lại đi, xa vắng đời tôi chiến chinh lâu dài
Miệt mài đời trai, vượt truông dài che khuất biển xanh
Đẹp tựa trong tranh, gót bùn lầy cho lúa thêm xanh
Trong bao lần quân hành, tôi qua vùng khô cằn
Mồ hôi thành biển mặn trên môi …”.
Sau năm 1975, “Gió” Phan Thiết giúp bườm căng no gió rẽ sóng ra khơi đưa một số đồng bào vượt biển đến được bến bờ tự do để rồi trở thành nhà văn có tiếng tăm nơi quê hương thứ hai:
• Nhà văn nữ Lê Thị Diễm Thúy (1972, sinh tại Phan Thiết),
Với tác phẩm tiểu thuyết “The Gangster We Are All Looking For” (Tên Găng tơ mà tất cả chúng ta tìm kiếm), “The bodies between us” (Những thân thể giửa chúng ta) đã được trình bày tại Whitney Museum of American Art và The International Women Playwright’s Festival, tại Galway (Ireland) và Vineyard Theater (New York).
• Người thứ hai là kỷ sư không gian Andrew X. Phạm,
Ông sinh năm 1967 ở Phan Thiết tỵ nạn tại Hoa Kỳ năm 1977. Hành trình đạp xe khắp nước Mỹ, Nhật, Hàn và vài nơi tại Việt Nam ông viết cuôn du ký phóng tác này được tặng giải “Kiriyama Pacific Rim Book Prize” năm 1999, các nhà xuất bản Farrar, Struss and Giroux đã phát hành. Quyển sách được dịch sang tiếng Đức tựa bài “Mond uber den Reisfeldern”, và tiếng Pháp với tựa đề “Le souffle du cobra”.
***
Trước khu Resort “Nắng” chan hòa trên bải biển cát trắng mịn trãi dài, Mỹ Hạnh chia sẻ:
- Mình đến Bình Thuận chúng ta còn nhớ di tích lầu Ông Hoàng, cách tháp Po Sah Inư chừng hơn trăm mét thôi. Một di tích có giá trị văn hóa rất đặc biệt nhưng nay chỉ còn là một phế tích hoang tàn. Không ai biết lầu ông Hoàng rất nổi tiếng trước kia ra sao, chỉ còn được nhắc nhỡ qua thơ Hàn Mặc Tử. Tại sao sở Văn hóa và Du lịch không lập một công viên tại đây trong đó dựng lại một bảo tàng “Lầu Ông Hoàng” nho nhỏ nơi đã từng chứa đựng một trời tình yêu “Lầu ông Hoàng đó, thuở nao chân Hàn Mặc Tử đã qua” in đậm trong lòng người dân Việt đã qua nhiều thế hệ?
- À há, trong bài thơ “Rao Bán Trăng” của nhà thơ Hàn Mặc Tử để lại đời bài thơ bất hủ ấy được Trần Thiện Thanh phổ nhạc.
Trong lúc tác giả dâng tràn cảm xúc, hắn hát nho nhỏ:
“Ai mua trăng tôi bán trăng cho
Trăng nằm im trên cành liễu đợi chờ
Ai mua trăng tôi bán trăng cho
Chẳng bán tình duyên ước hẹn hò …”
Mỹ Hạnh không quay nhìn lại, ánh mắt đâm chiêu nhìn bải cát trắng xóa nắng chói chan, mái tóc cô bồng bền tung bay trong trời chiều lồng lộng gió, ngoài xa khơi biển tuyền một màu biên biếc, cô mỉm cười:
- Dượng Hai, Phan Thiết ở đây đang có nắng, gió và cát đâu thấy trăng đâu mà Dượng rao bán vậy? Nếu bây giờ có trăng lên vằng vặt sáng trên cao ở biển La Gi này thì mình càng có sự đồng cảm sâu sắc về chuyện tình trái ngang, những gì ẩn chứa trong trái tim nhà thơ Hàn Mặc Tử tài hoa nhưng bạc phận: “Trăng vàng ngọc trăng ân tình chưa phỉ - Ta nhìn trăng khôn xiết ngậm ngùi trăng”.
Lê Hữu Uy
(Kỷ niệm chuyến đi Bình Thuận, mùa thu 2023 – Bài viết xin được riêng tặng Mỹ Hạnh, cùng các bạn và quí đọc giả).
