Người Việt Hải Ngoại Sau 50 Năm (1975-2025)
(Phần 4)

1.Người Việt di cư thích nghi nhanh chóng với văn hóa Mỹ

Người nhập cư Việt Nam đã thích nghi nhanh chóng với văn hóa Mỹ. Dưới đây là một số yếu tố quan trọng nhất đã góp phần vào thành công của họ:

a)Tính cần cù (“đạo đức lao động” mạnh mẽ/ strong work ethic).
Người nhập cư Việt Nam được biết đến với “đạo đức làm việc” mạnh mẽ của họ. Họ sẵn sàng bỏ ra nhiều giờ và hy sinh để đạt được mục tiêu của mình. Tính cần cù này đã giúp họ thành công trong nhiều lĩnh vực, bao gồm kinh doanh, giáo dục và các ngành nghề khác.

b) Ý thức cộng đồng mạnh mẽ.
Người nhập cư Việt Nam có xu hướng sống rất gần gũi với nhau. Họ hình thành mối liên kết chặt chẽ với gia đình, bạn bè và hàng xóm. Ý thức cộng đồng này đã giúp họ vượt qua những thách thức của việc nhập cư và xây dựng cuộc sống mới cho chính họ ở Mỹ.

c) Hiếu học.
Người nhập cư Việt Nam trẻ tuổi thích nghi nhanh với môi trường mới nhờ họ cố gắng học hỏi và họ được sự hỗ trợ tích cực cũng như khuyến khích (hay có khi gia đình bắt buộc) từ thế hệ phụ huynh. Nói chung, chúng ta có truyền thống coi trọng học vấn, khoa bảng như trong thứ tự xã hội “sĩ, nông, công, thương “ hay “chẳng tham ruộng cả ao liền, chỉ ham cái bút cái nghiên anh đồ “. Một điểm tâm lý đáng kể là người trẻ tuổi gốc Việt có thể coi việc cố gắng học hành như một sự đền đáp công ơn của cha mẹ đã phấn đấu để cho mình được những cơ hội hôm nay, điều mà trong quan niệm sống của người tây phương ít khi gặp.

d) Ý thức mạnh mẽ về bản sắc. Người nhập cư nhất là lứa tuổi phụ huynh Việt Nam tự hào về di sản và văn hóa của họ, muốn giữ gìn bản sắc và truyền lại cho con cháu. Ý thức mạnh mẽ về bản sắc này đã giúp họ duy trì truyền thống văn hóa của mình đồng thời thích nghi với văn hóa Mỹ.
Amanda Ngoc Nguyen (sinh năm 1991, mẹ là thuyền nhân), người phụ nữ Mỹ gốc Việt đầu tiên bay vào vũ trụ, chia sẻ rằng cô đã dành nhiều tuần để học các cụm từ tiếng Việt để chào quê hương, với hy vọng truyền cảm hứng cho các cô gái trẻ. "Xin chào Việt Nam! Tôi đang bay để các cô gái trẻ Việt Nam có thể nhìn thấy chính mình giữa các vì sao. Mặc dù tôi có thể là người đầu tiên, nhưng tôi sẽ không phải là người cuối cùng" ¹ , Amanda nói trong một video được đăng trên TikTok của cô vào ngày 17 tháng 4. Video được ghi lại trong một chuyến bay ngày 14 tháng 4, trên phi thuyền New Shephard do Blue Origin, công ty công nghệ vũ trụ do Jeff Bezos sáng lập, tổ chức. Cô đã dành một chút thời gian để nhìn ra ngoài cửa sổ khoang tàu trước khi ghi lại thông điệp dài chín giây cho Việt Nam bằng một chiếc máy ảnh đeo trên đầu. Sau đó, bộ phận kiểm soát nhiệm vụ yêu cầu cô và các thành viên phi hành đoàn khác quay lại chỗ ngồi của họ để quay trở lại Trái đất. Là một nhà khoa học nghiên cứu sinh học du hành vũ trụ (bioastronautics research scientist) và nhà hoạt động, cô đã mang theo 169 hạt sen do Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cung cấp, hy vọng chúng sẽ được sử dụng trong nghiên cứu sau chuyến bay để xem xét cách du hành vũ trụ ảnh hưởng đến sự phát triển của thực vật. ²
Chúng ta cũng có thể để ý là VNI để gõ tiếng Việt trên máy tính do Hồ Thanh Việt, một người Việt ở Westminster phát triển và trong Unicode Consortium, phần dùng để viết tiếng Việt là do một nhóm người Việt hải ngoại đề xướng ^3. Các trang mạng, blog, youtube nhan nhãn của người Việt hải ngoại. Các sách báo cũ của VNCH đều được in lại lúc ban đầu, nay được số hóa trên mạng (vd: Nam Phong Tạp Chí, Tự lực Văn đoàn, báo Bách Khoa).
Các chương trình video "Paris by Night", Asia trải dài trên mấy chục năm đã đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của cộng đồng người Việt bằng cách trở thành cầu nối văn hóa cho những người Việt Nam xa quê hương. Các cuốn băng hay đĩa DVD cho phép họ duy trì kết nối với nền văn hóa của mình thông qua sự kết hợp giữa nhạc dân gian, nhạc pop hiện đại, hài kịch và các chương trình thời trang. Cùng với đôi đũa và chai nước mắm, chúng đã trở thành những biểu tượng văn hoá đặc trưng của các gia đình người Việt trên toàn cầu, thể hiện bản sắc của cộng đồng người Việt ở nước ngoài và ít nhất là lúc đầu, với ít nhiều tư tưởng chống cộng. Mặc dù bị cấm ở Việt Nam, nhưng bộ phim đã trở nên phổ biến thông qua các thị trường ngầm, ảnh hưởng đến cả người Việt ở nước ngoài và người Việt ở Việt Nam. Tuy nhiên, với Internet và kênh YouTube mở rộng “sân chơi “ không tốn kém cho giới văn nghệ sĩ trong nước, ảnh hưởng của Paris by Night, Asia đã suy giảm nhiều.

e) Ngoài những yếu tố này, người nhập cư Việt Nam cũng được hưởng lợi từ sự hỗ trợ của một số tổ chức, bao gồm nhà thờ, trường học và các nhóm cộng đồng. Các tổ chức này đã giúp những người nhập cư Việt Nam tìm được việc làm, học tiếng Anh và thích nghi với cuộc sống ở Mỹ trong những thập niên sau 1975.

f) Vai trò phụ nữ:
Về phương diện lịch sử, trong xã hội vùng Đông Nam Á người phụ nữ có vai trò lớn hơn là ở Trung Quốc hay Đông Á như Nhật và Korea. Một lý do được đưa ra là chế độ mẫu hệ từng hiện diện trong lịch sử Đông Nam Á, thay vì vai trò độc tôn của chế độ phụ hệ ( Khổng giáo) . Bà Trưng , Bà Triệu, Đô Đốc Tây Sơn Bùi Thị Xuân là những nhân vật tiêu biểu cho vai trò đáng kể người phụ nữ trong lịch sử Việt Nam. Về tình hình Việt Nam hiện nay, một bài phân tích của Quỹ tiền tệ Quốc Tế cho thấy tỷ số phụ nữ Việt Nam đi làm thuộc loại cao nhất thế giới. Chiến tranh Việt Nam đã dẫn đến sự sụt giảm mạnh về dân số nam so với dân số nữ, đặc biệt ở nhóm tuổi trưởng thành. Khi nền kinh tế bắt đầu phát triển sau khi bắt đầu công cuộc Đổi Mới vào năm 1986, nguồn cung lao động sẵn có chủ yếu là nữ, và không có gì ngạc nhiên khi số lượng phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động ngày càng nhiều. Cải cách Đổi Mới mang lại tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, mở cửa nền kinh tế cho thương mại và dẫn đến đô thị hóa nhanh chóng. Trong khi vẫn còn một tỷ lệ lớn lực lượng lao động nữ tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp, thì lao động nữ làm công ăn lương ngày càng tham gia nhiều hơn vào các lĩnh vực dịch vụ lớn và khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Riêng đối với phụ nữ Việt hải ngoại, ngoài truyền thống lịch sử nói trên của phụ nữ Đông Nam Á, họ từng thay thế hay phụ chồng phải đi lính giữ trách nhiệm nuôi sống gia đình, dạy dỗ con cái trong thời chiến tranh, nuôi chồng đi cải tạo, tổ chức vượt biên, lén lút buôn bán chợ trời trong nên kinh tế “bao cấp” , ngăn sông cấm chợ, cho nên họ rất linh động, thích ứng nhanh với hoàn cảnh và có khả năng sống còn cao.
Một ví dụ điển hình là Bà Khúc Minh Thơ, người sáng lập Hội Tù Nhân Chính Trị và đã vận động từ ngành ngoại giao cũng như lập pháp Mỹ để đưa tới chương trình H.O. đem các người cựu tù cải tạo và gia đình họ qua Mỹ. Một ví dụ khác là kỹ nghệ làm móng ở Mỹ hiện nay đáng giá hàng tỷ đô la, chính là do các bà Việt nam gầy dựng nên từ những ngày mới đến Mỹ được nữ diễn viên điện ảnh Mỹ Tippi Hedren giúp đỡ. Bà giới thiệu chuyên viên làm móng của mình dạy lại cho chừng 20 bà vợ sĩ quan và viên chức tại trại tị nạn gần Sacramento.
Trong lãnh vực khoa học, một phụ nữ xuất sắc khác là con của một thông dịch viên VNCH được di tản vào thời gian 30 tháng 4 1975. Lưu Lệ Hằng (Jane Luu, sinh 1963) là một nhà thiên văn học được công nhận quốc tế, đặc biệt là những đóng góp trong việc khám phá các vật thể xa hơn Hải Vương tinh (trans-Neptunian objects), về vùng ngoài của Thái Dương Hệ gọi là vành đai Kuiper (Kuiper Belt, gồm những thiên thể rất nhỏ giống như các tiểu hành tinh), được giải Kavli của Hàn Lâm Viện Khoa Học Na Uy (danh giá tương đương với giải Nobel).

g)Nhờ những yếu tố này, người nhập cư Việt Nam đã có những đóng góp đáng kể cho xã hội Hoa Kỳ, tiếp tục ghi dấu ấn trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Những người Việt tỵ nạn qua Mỹ sớm (1975) và những người đến Mỹ sau có thể có những cuộc sống và cái nhìn khác nhau. Minh Tường, một bác sĩ rời Việt Nam khoảng 1980, trong bài “Một thủa Sàigòn” (viết năm 1988) được đăng trên bản tin Mùa Hè 2022 của Hội Y Tế Hoa Kỳ Florida, đã viết về cảm giác của mình lúc viếng Little Saigon ở California như sau:
“...những người bạn, nhờ qua sớm, nên bây giờ thành công và là những công dân Mỹ mới, vênh váo, hợm hĩnh, dương dương tự đắc, quên hẳn (hay muốn quên?) bạn bè cũ “quê mùa”, nhiều chất Việt Nam quá. Số nhỏ này làm tôi buồn, một nỗi buồn man mác, không thể nói hết được. Tôi biết những người bạn cao ngạo của tôi bây giờ, đã ra đi vào những ngày cuối tháng tư 75. Họ hoàn toàn không hiểu, không nếm mùi những gì đã xảy ra từ sau tháng tư năm đó ở quê nhà. ”
Sự khác biệt giữa những người đến Mỹ qua những đợt cách nhau mấy chục năm lại càng lớn hơn nữa. Những người trẻ ở Mỹ qua diện hôn nhân hay du học không từng sống qua trải nghiệm của người tỵ nạn hay thuyền nhân trước đây và có thể không hiểu những gian khổ của lúc ban đầu xây dựng của diaspora trước khi có chỗ đứng trong cộng đồng các dân tộc Hiệp Chủng Quốc như hiện nay.

2) Hôn nhân dị chủng.

Trường hợp hôn nhân dị chủng nổi tiếng nhất có lẽ là vợ chồng ông chủ trẻ tuổi tỷ phú, CEO của công ty Meta, Mark Zuckerberg, người sáng lập Facebook. Người vợ Priscilla Chan là người Hoa. Cha mẹ cô, Dennis và Yvonne Chan, là những thuyền nhân người Việt gốc Hoa ở Sài Gòn trốn khỏi Việt Nam vào cuối thập kỷ 1970 lúc Yvonne mới 12 tuổi. Họ định cư ở Massachusetts, nơi Priscilla sinh ra năm 1985 và lớn lên. Cha mẹ cô làm nhiều công việc khác nhau như đầu bếp, phụ tiệm giặt để nuôi gia đình. Họ mở một quán ăn có tên là Taste of Asia, sau này quán được sang tên cho chủ khác và có tên mới, "Phở và tôi" (Pho & I).Priscilla lớn lên nói tiếng Quảng Đông và thường làm thông dịch viên cho ông bà của mình, những người đã giúp nuôi dạy cô và hai em gái. ⁴
Priscilla phải cân bằng hai bản sắc Trung Hoa và Mỹ của mình, thuộc thế hệ đầu tiên được đi học đại học và lớn lên ở Quincy, bang Massachusetts. Cuộc sống có hai mặt khác nhau, nói tiếng Quảng Đông và sinh hoạt với lễ nghi, lễ lạc truyền thống ở nhà, và lúc ra bên ngoài nói tiếng Anh và sinh hoạt xã hội theo Mỹ. Hai vợ chồng gặp nhau lúc còn là sinh viên tại Đại học danh tiếng Harvard. Mark Zuckerberg sinh ra tại White Plains, New York, lớn lên trong một gia đình khá giả, theo đạo Do Thái cải cách ở Dobbs Ferry, New York, cùng cha mẹ là Edward Zuckerberg, nha sĩ, và Karen Kempner, bác sĩ tâm thần, và ba chị em gái. ⁵
Sau này Priscilla tốt nghiệp bác sĩ nhi khoa ở California; Mark bỏ học đại học ra làm ăn và trở thành một trong những người giàu nhất thế giới.
Theo BBC tiếng Việt (27/10/21), “Các báo Việt Nam cũng rất thích nhấn mạnh vào ‘sự may mắn của cô gái gốc di dân cưới được tỷ phú’; điều hoàn toàn trái với những gì truyền thông Hoa Kỳ mô tả về vai trò quan trọng của Priscilla Chan đối với chồng.” Thật ra, hai người yêu nhau lúc còn là sinh viên, và hiện nay nhờ gốc gác “bình dân” của mình, Priscilla là kẻ giúp chồng định hướng về mặt đạo đức (“ Mark’s moral compass) và “gốc gác di dân từ Việt Nam của Priscilla khiến bà là người ‘kéo chồng trở lại thực tại’ và muốn làm các công việc từ thiện. Các hoạt động này dẫn tới chỗ họ lập ra Quỹ CZI - Chan Zuckerberg Innitiative, với họ Chan (Trần) đứng trước.” ( theo thứ tự ABC). ⁶
Sau đây chúng ta sẽ bàn một cách tổng quát về hôn nhân dị chủng trong giới người Việt hải ngoại mà không bàn đến những trường hợp các cô dâu từ Việt nam cố ý chọn người nước ngoài để có cơ hội ra khỏi xứ.

Trong các gia đình mà chủ hộ là người Việt nhập cư ở Mỹ, 91.6% vợ hay chồng là người Việt, 4% là người châu Á (inter-Asian), 4% là người da trắng. Tỷ lệ này cao nhất trong các nhóm Á Châu, cao hơn người Hoa một chút (90%) nhưng cao hơn người Nhật nhiều (66% có vợ hoặc chồng Nhật, nhưng 18.7% chồng hoặc vợ da trắng).
Đàn ông Việt nói chung (nhập cư hoặc sinh tại Mỹ) đa số lấy vợ người Việt (92.6%), bằng người Ấn (92.5) , người Hàn quốc (90.4), và người Phi (85.1) một chút , cao hơn người Nhật (62.8%) nhiều.
Nhưng phụ nữ có chồng Việt (84.6%) ít hơn là đàn ông có vợ Việt. Tuy nhiên phụ nữ Việt có chồng cùng gốc gác (Việt) nhiều hơn phụ nhữ gốc Á châu khác, nhất là Nhật (44.4%), chỉ thua Ấn Độ (92.9%).
Nhưng nếu chỉ xét đến những cặp vợ chồng mà cả hai người đều được sinh ra (US born) hay lớn lên ở Mỹ (US raised) thì có nhiều khác biệt. 59% đàn ông lấy vợ Việt, và chỉ 40.9% các cô Việt có chồng cùng xứ gốc (ít hơn phụ nữ Nhật, Trung Hoa, Ấ́n Độ, chỉ nhiều hơn phụ nữ Phi 29% và Hàn Quốc 24%).
Đa số các cô “US Born+US Raised” lấy chồng “ngoại quốc”, phần lớn là người da trắng (41.3) hay người Á Châu khác (12.2%). Như vậy, cô dâu Việt sinh ra hay lớn lên tại Mỹ lấy chồng Mỹ trắng nhiều hơn là lấy thanh niên gôc Việt.
Cô dâu sanh tại Mỹ lấy chồng Việt chỉ trong 38% trường hợp, 35% lấy chồng da trắng.
Chỉ 51% chú rể sanh tại Mỹ có vợ gốc Việt, nếu cả hai đều sanh tại Mỹ, chúng ta không biết số đối với người về VN lấy vợ như thế nào.

Trong lãnh vực hôn nhân dị chủng, tình hình đang thay đổi nhanh, càng ngày càng có nhiều cô dâu Việt kết hôn với người khác chủng tộc hay khác dân tộc. Đối với Mỹ, từ thế hệ 1 (nhập cư), qua thế hệ 1.5 (sinh tại VN, lớn lên tại Mỹ), qua thế hệ 2 (sinh tại Mỹ), tỷ lệ lấy người cùng gốc Việt càng ngày càng thấp. Kết quả của những nghiên cứu thống kê thực hiện cách đây mười năm cho thấy đối với những người sinh tại Mỹ, đàn ông chỉ lấy vợ gốc Việt trong quá nửa trường hợp, các phụ nữ (thế hệ 2) chỉ lấy chồng gốc Việt trong hơn một phần ba các trường hợp.
Có lẽ khuynh hướng này sẽ càng ngày càng gia tăng. Mẫu số chung cho giới trẻ sẽ là tiếng Anh, văn hóa Mỹ nói chung và giáo dục Mỹ; những yếu tố này sẽ lấn ép yếu tố nguồn gốc chủng tộc, văn hóa, truyền thống gia đình hay sự ưa thích của cha mẹ muốn có người dâu rễ cùng nguồn gốc dễ đối thoại, thông cảm hơn. Có lẽ thế hệ đi trước cần tìm hiểu học hỏi thêm về quê hương mới để có thể đối thoại và vui sống với các thế hệ sau. ⁷

Ở Úc cũng có hiện tượng tương tự. Theo một nghiên cứu năm 2006 ở Úc, 7% đàn ông và 13% phụ nữ Việt thế hệ thứ nhất có vợ/chồng khác dòng giống (ancestry), nhưng qua thế hệ thứ hai, 48% đàn ông và phụ nữ có vợ/chồng khác dòng giống, đa số là người Úc hoặc người da trắng gốc Châu Âu. ⁸

3.Những dòng nước ngược:

Nhà Việt Nam học Mỹ Keith Taylor, trong cuốn A History of the Vietnamese (năm 2013) xem người Việt hải ngoại như là một dòng nước ngược làm tươi mát dòng lịch sử cho đến nay vẫn hướng về Trung Hoa : "Trong trải nghiệm của Việt Nam,[ từ thế kỷ thứ 15 cho đến ngay bây giờ] một nét vẫn bền vững là tương quan thuận thảo (compliant) về căn bản đối với Trung Quốc, được thi hành bởi những chính phủ rập khuôn theo những gì tồn tại bên Trung Quốc. Một khía cạnh của vấn đề này là chính phủ có khuynh hướng giáo huấn người dân và liên hệ yếu ớt đối với những ước muốn của dân chúng"...
"Tuy vậy có những dòng nước ngược (countercurrents) về tư tưởng chảy về chỗ khác không phải Trung Quốc và không phải về quá khứ, những dòng này được cộng đồng Việt hải ngoại làm tươi mát. Mặc dù một chế độ độc đoán khuất phục và kìm hãm, và bị tổn thương do một đồng minh vô tín năm 1975, những dòng nước ngược này còn sống trong những giấc mơ về Việt Nam tương lai."

Trong giai đoạn chừng 10 năm sau 1975, phần lớn những người trở về Việt Nam đến từ Châu Âu thuộc giới “trí thức yêu nước“ phe tả. Một trong những người này là Giáo sư Phạm Đăng Hưng chuyên môn về cơ học. Trước 1975, ông từng là du học sinh từ miền Nam Việt Nam, trở thành giáo sư đại học ở Bỉ (Belgique), nhiều lần được vinh danh bởi các tổ chức khoa học và chính phủ Bỉ, được đánh giá là một trong những người nước ngoài có ảnh hưởng tích cực đến nước Bỉ. Mặc dù lúc đầu cũng bị theo dõi và nghi ngại, ông đã góp phần quan trọng vào việc hiện đại hóa giáo dục đại học Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực kỹ thuật và cơ học, thông qua hợp tác quốc tế, đào tạo nhân lực chất lượng cao, đổi mới phương thức đào tạo và phản biện khoa học, tạo ảnh hưởng sâu rộng trong nước. Ví dụ, ông là người sáng lập và điều phối các chương trình đào tạo cao học hợp tác giữa các trường đại học Bỉ và Việt Nam, nổi bật nhất là chương trình EMMC (European Master in Mechanics of Construction) tại Đại học Bách khoa TP.HCM. Ông cũng xây dựng mô hình “du học tại chỗ”, giúp sinh viên Việt Nam học tập ngay trong nước nhưng nhận bằng thạc sĩ quốc tế của Đại học Liège (Bỉ), tiết kiệm ngoại tệ và mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục chuẩn Châu Âu.

Sau khi Việt Nam “đổi mới” (1986), có những đóng góp nhiều hơn từ Hoa Kỳ. Một trường hợp nổi tiếng và gây tranh cãi trong giới chính trị trong nước là Henry Nguyễn (Nguyễn Bảo Hoàng), con của một một cựu sĩ quan của VNCH tỵ nạn ở Mỹ từ giai đoạn 30 tháng 4, 1975 và là con rể của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (2006-2016). Tốt nghiệp cử nhân ở đại học Harvard danh tiếng và có bằng Tiến sĩ Y khoa cũng như bằng Cao học kinh doanh (MBA) ^9, Bảo Hoàng đã có nhiều đóng góp quan trọng cho kinh tế Việt Nam: đưa các thương hiệu quốc tế như McDonald’s, Pizza Hut và Forbes Vietnam vào thị trường, góp phần hiện đại hóa ngành bán lẻ và truyền, đầu tư vào hơn 45 công ty khởi nghiệp, thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Ông cũng là chủ tịch điều hành ngân hàng số Timo, tiên phong trong lĩnh vực fintech tại Việt Nam. Ngoài ra, Henry còn sáng lập đội bóng rổ Saigon Heat, đồng sáng lập giải VBA, phát triển ngành thể thao giải trí, đồng thời tham gia đóng góp cho giáo dục đại học qua vai trò trong thành viên hội đồng sáng lập Đại học Anh Quốc và hội đồng quan lý Đại học Fulbright Việt Nam.

Ngược lại, trong những năm gần đây, Việt Nam tham gia nhiều hơn vào cuộc sống kinh tế của người Việt Hải ngoại. Ví dụ, Vietnam Airlines lập đường bay trực tiếp giữa San Francisco và Saigon. Hiệu xe Vinfast của Việt nam đang cố gắng chen chân vào thị trường xe điện của Mỹ. Trong lúc khá nhiều các ca nhạc sĩ Việt Kiều đã lớn tuổi về làm ăn hay định cư ở Việt Nam, các ca nhạc sĩ nổi tiếng từ Việt Nam cũng qua Mỹ biểu diễn lại các sòng bạc càng ngày càng đông. ¹⁰

Những phương tiện truyền thông như Youtube, Facebook, Instagram càng ngày càng được người trong nước tham dự do đòi hỏi ít vốn, học nghề dễ dàng (các máy camera, flycam, máy bay tự động drone khá rẻ, dùng thuận tiện), đem lại lợi tức đáng kể (như đối với các Youtuber ngày ngày sản xuất các vlog về du lịch hay đời sống hàng ngày ở Việt Nam). Người dân trong nước càng ngày càng đóng góp nhiều hơn vào các phương tiện giải trí, tìm hiểu tin tức cũng như giáo dục (dạy nấu ăn, học tiếng Việt) của người Việt Nam hải ngoại trên mạng internet và tạo một dòng chảy về văn hóa, ngôn ngữ phi chính phủ ( hoặc bề ngoài có vẻ phi chính phủ) từ Việt Nam ra nước ngoài.

Mặc dù vẫn còn nhiều đề kháng trong giới Việt Kiều tỵ nạn đối với lối nói và ngôn ngữ dùng trong nước, những kênh Youtube, trang xã hội bằng tiếng Việt từ trong nước, những cuộc điện đàm ít tốn kém trực tiếp về Việt Nam cũng ảnh hưởng nhiều đến tiếng Việt được dùng ở hải ngoại, do sự tiếp cận ào ạt và hàng ngày đáp ứng nhu cầu hoài hương của người Việt nhất là người lớn tuổi xa xứ. Tiếng Việt đàm thoại (nói) của người trong và ngoài nước sẽ gần giống nhau, người trong nước sẽ càng ngày càng dùng tiếng Việt chen với nhiều tiếng Anh và người Việt nước ngoài sẽ quen dùng các từ ngữ và lối nói của người trong nước mà trên mạng internet họ chiếm đa số (ví dụ già trẻ lớn bé đều dùng đại danh từ “mình” một cách phổ biến, và “chào mọi người” thay thế lối chào “cô bác anh chị em “ hay “kính chào quý vị khán thính giả” trước đây).

Người viết tiếng Việt ở hải ngoại càng ngày sẽ càng ít đi vì vị trí áp đảo của tiếng Anh hay tiếng Pháp, tiếng Trung Hoa nơi họ định cư. Thêm nữa, do cắt giảm vì tiết kiệm ngân sách, các chương trình phát thanh bằng tiếng Việt của các chính phủ Anh, Pháp, Mỹ từ lâu không còn được phát sóng. Và ngay những chương trình online, trên Youtube của “đài” BBC (British Broadcasting Corporation, Anh quốc) được bao nhiêu thế hệ người Việt tin cậy theo dõi lúc còn ở trong nước cũng bị thu hẹp, không còn đặt bản doanh tại London mà bị dời qua Bangkok, Thái Lan. Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA Tiếng Việt) cũng như đài Á Châu Tự Do (Radio Free Asia) với các chương trình thực hiện theo tiêu chuẩn quốc tế và được ngân sách chính phủ Mỹ tài trợ hàng triệu đô coi như đã bị chính quyền TT Trump đóng cửa trên thực tế mặc dù một thẩm phán liên bang đã ra lệnh cho nhân viên hai đài này đi làm việc trở lại. ¹¹
Các báo tiếng Việt miễn phí sống nhờ quảng cáo càng ngày càng bớt hiện diện tại các cơ sở thương mại Việt. Trong lúc đó các kênh Youtube Việt Nam tại Mỹ càng ngày càng gia tăng. “Dr Wynn Tran” một bác sĩ tương đối trẻ từng lớn lên và tốt nghiệp ngành kiến trúc ở Việt Nam, qua Mỹ định cư, và phấn đấu vượt rất nhiều trở ngại để trở thành một bác sĩ, giáo sư chuyên khoa ở Mỹ. Lưu loát trong hai thứ tiếng, Dr Wynn qua nhiều năm đã hiện diện rộng rãi trong các phương tiện truyền thông Mỹ, truyền đạt cho cộng đồng một số lượng kiến thức quý giá trước đây chỉ dành riêng cho giới chuyên môn.
Các giáo sư lớn tuổi gốc Việt tại các đại học Mỹ như BS Phạm Hiếu Liêm (y khoa), TS Khương Hữu Lộc (kinh tế) nay đã dùng những kênh YouTube để truyền đạt và trao đổi kiến thức chuyên môn của mình với cộng đồng người Việt bằng tiếng Việt, một chuyện thật khó xảy ra nếu không có những phương tiện công nghệ mới nhất hiện nay và sự phát triển và lan tỏa của thuật ngữ khoa học của tiếng Việt mới.
Văn hóa nói và nhìn có vẻ lấn áp văn hóa đọc và viết, và người Việt chia sẻ một nền văn hóa chung ở một mức độ chưa bao giờ thấy.
Trong lúc đó, vì nhu cầu hội nhập và thông tin kỷ thuật số, nhất là sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (artificial intelligence, AI), tiếng Việt trong chữ viết hàng ngày của mỗi người hay báo chí, sách vở trong nước phần lớn sẽ được quyết định bởi những phương tiện dịch và viết tự động (đa số là của Mỹ) như google translate, trí tuệ nhân tạo (generative AI, genAI) có khả năng tạo nên những nội dung mới như bài viết (text), video, nhạc.
Trong tương lai, tiếng Việt quốc tế sẽ giống như “tiếng Anh quốc tế” ¹² là cầu nối giữa những người nói tiếng Việt không phân biệt nơi sinh ra, quốc tịch hay chiều hướng chính trị, khác với hoàn cảnh, ví dụ, của tiếng Pháp rất phân hóa trong lịch sử giữa người gốc Pháp ở Québec, Canada và người Pháp ở chính quốc.

4. Kết luận:

Người Việt di cư quy mô lớn từ Việt Nam sang Hoa Kỳ và các nước khác sau Chiến tranh Việt Nam chấm dứt, khi Sài Gòn thất thủ ngày 30 tháng 4 năm 1975, bắt đầu bằng cuộc di tản do Hoa Kỳ bảo trợ cho khoảng 125.000 người tị nạn Việt Nam. Khi cuộc khủng hoảng nhân đạo và sự di dời của người dân ở khu vực Đông Dương (Việt Nam, Campuchia và Lào) ngày càng gia tăng, ngày càng có nhiều người tị nạn và gia đình họ được nhận vào một số nước phát triển phương tây, phần chính là Hoa Kỳ.
Riêng về Hoa Kỳ, dân số nhập cư Việt Nam đã tăng đáng kể kể từ đó, tăng gần gấp đôi mỗi thập kỷ từ năm 1980 đến năm 2000, và sau đó tăng 26% vào những năm 2000. Năm 2017, hơn 1,3 triệu người Việt cư trú tại Hoa Kỳ, chiếm 3% trong tổng số 44,5 triệu người nhập cư của cả nước và là nhóm người sinh ra ở nước ngoài lớn thứ sáu ở Mỹ. Khác với trước đây khi hầu hết người Việt Nam được nhận là người tị nạn, những người Việt thường trú hợp pháp tại Hoa Kỳ ngày nay (có thẻ xanh/green card) phần lớn thông qua việc đoàn tụ gia đình; rất ít người được thẻ xanh thông qua công việc làm hoặc các kênh khác. Người nhập cư Việt Nam nói chung bị giới hạn về tiếng Anh hơn (LEP hay Limited English Proficient) so với tổng dân số sinh ra ở nước ngoài tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, người Việt có quốc tịch Mỹ ở tỷ lệ cao hơn nhiều và họ ít khi bị xếp vào thành phần nghèo khó hoặc ít khi thiếu bảo hiểm y tế so với tổng dân số nhập cư khác. ¹³ Sự hiện diện của trên 20 ngàn sinh viên từ Việt Nam đi du học ở Mỹ với đa số có ý định ở lại sau khi học xong là một hiện tượng tương đối mới đáng chú ý.
Trên bình diện toàn cầu, với số người Việt di dân ra khỏi nước chừng 100 ngàn người mỗi năm, và số lượng các phụ nữ lấy chồng ở ngoại quốc càng ngày càng tăng tạo nên một thế hệ mới trẻ em gốc Việt ở Hàn Quốc, Đài Loan, Mỹ, Úc…cộng đồng người Việt hay gốc Việt hứa hẹn sẽ có những phát triển và thay đổi ngoạn mục.
Một điểm quan trọng cần nhắc tới khi nói đến cộng đồng hải ngoại là số tiền hiện nay họ gởi về Việt Nam mỗi năm, lên đến 18 tỷ dollars Mỹ năm 2022 ¹⁴, và một nửa gởi từ Mỹ(con số này là tỷ 14 đô la theo World Bank và 16 tỷ theo Ngân Hàng Nhà Nước VN).
Một số người trong nước nghĩ sai lầm rằng số tiền này phần lớn do những người 'xuất khẩu lao động” gởi về . Thật ra theo báo chính phủ Việt Nam, trong nửa đầu năm 2024, chừng 120-140 ngàn người Việt được gởi đi lao động nước ngoài mổi năm. Hiện nay có chừng 600 ngàn người và họ gởi về nước chừng 4 tỷ đô la Mỹ (chừng USD 6600/ người) ¹⁵. Đây là một số tiền rất lớn so với những gói quà gồm thuốc men, thuốc lá, áo quần gởi lẻ tẻ về nước trong những năm sau 1975 . So với tổng sản lượng của VN hiện nay chừng 366 tỷ dollars, đây cũng là một con số rất quan trọng, chiếm chừng 1/20 của GDP. Một so sánh khác là số tiền này bằng 1/8-1/4 số tiền Mỹ chi mỗi năm, chừng 152 tỷ đô la/năm (nếu tính theo thời giá đô la hiện nay) cho chiến tranh Việt Nam (1965-1972) ¹⁶. Hiện nay, nếu không kể chiến tranh tại Ukraine, Israel là nước nhận được nhiều viện trợ nhất của Mỹ, 3,8 tỷ USD cho quân sự và 80 triệu cho kinh tế. Nếu xét theo chiều hướng này, người Việt hải ngoại là nguồn viện trợ lớn nhất của Việt Nam hiện nay. ¹⁷

Tóm lại, qua 50 năm, tập thể người Việt hải ngoại đã trở thành một thực thể quan trọng trên 5 triệu người, phần lớn nằm trong cộng đồng của thế giới phát triển tây phương, đóng góp và ảnh hưởng một cách tích cực và quan trọng vào đời sống và sự phát triển của quê hương cũ của họ.

Hồ Văn Hiền
Ngày 21 tháng 5 năm 2023
Ngày 25 tháng 4 năm 2025

¹  https://www.tiktok.com/@amandangocnguyen/video/7494411574845771050?lang=en
² https://e.vnexpress.net/news/news/amanda-ngoc-nguyen-spent-weeks-learning-vietnamese-lines-to-greet-her-homeland-from-space-4875979.html
³ https://saigoneer.com/saigon-technology/14055-typing-vietnamese,-part-2-the-vietnamese-diaspora,-unicode-and-the-ubiquity-of-unikey
⁴ https://en.wikipedia.org/wiki/Priscilla_Chan
⁵ https://en.wikipedia.org/wiki/Mark_Zuckerberg#:~:text=Mark%20Elliot%20Zuckerberg%20was%20born,Mark%20created%20them.%22
⁶ https://www.bbc.com/vietnamese/business-59069352
⁷ https://langhue.org/index.php/van-hoc/but-ky,-but-luan,-dich-thuat/21551-tl-hon-nhan-di-chung-ho-van-hien.html
⁸ Siew-Ean Khoo, Bob Birrell, Genevieve Heard.Intermarriage by birth place and ancestry in Australia. https://tapri.org.au/wp-content/uploads/2016/02/v17n1_2khoobirrellheard.pdf
⁹ https://fulbright.edu.vn/our-team/henry-nguyen-3/
¹⁰ https://www.crossingstv.com/the-musical-live-show-my-tam-my-soul-in-usa/
¹¹ VOA tiếng Việt chỉ là một phần nhỏ của “đài” Voice of America là một cơ quan phát thanh của chính phủ Mỹ với ngân sách trước đây trên 260 triệu đô la/năm và phục vụ cho một lượng thính giả trên 300 triệu người ở 40 nước mà chính phủ Mỹ nghĩ rằng sự tiếp cận các nguồn thông tin tự do hay độc lập bị giới hạn. Chính quyền TT Trump cho rằng đài này chống chính quyền bảo thủ của họ và thiên tả. Ngày 22 tháng 4, một thẩm phán liên bang đảo ngược quyết định của chính quyền TT Trump đóng cửa 2 đài này nhưng có lẽ sẽ bị kháng cáo.

¹² Tiếng Anh quốc tế (International English) mô tả một phiên bản tiếng Anh chung, trung lập (general, neutral version of English) phù hợp cho việc lập tài liệu và viết kỹ thuật. Về cơ bản, “International English” là cách tiếng Anh hoạt động như một lingua franca (ngôn ngữ chung) trong bối cảnh quốc tế, một lingua franca được dùng trong các tình huống mà những người có ngôn ngữ đầu tiên (tiếng mẹ đẻ) khác nhau cần giao tiếp. 
Nếu chúng ta bỏ qua những dị biệt nhỏ trong tiếng Việt trước 1975, tiếng Việt sau 75, tiếng Việt hải ngoại ở Mỹ, Úc để có một tiếng Việt chung, trung tính, tiếng Việt “quốc tế” này có thể dùng như là một lingua franca cho người Việt toan cầu cho dù ngôn ngữ thứ nhất của họ là tiếng Việt (ở VN), Anh ngữ , Pháp ngữ, Đức ngữ…
¹³ https://www.migrationpolicy.org/article/vietnamese-immigrants-united-states-5
¹⁴ https://tuoitre.vn/kieu-hoi-ve-viet-nam-dau-tu-kinh-doanh-ngay-cang-nhieu-2023052218354347.htm
¹⁵ Viet Nam’s labor exports see more opportunities.en.baochinhphu.vn 7/9/24
“Currently, over 600,000 Vietnamese laborers are working at 50 countries and territories.
Since 2010, more than 1.4 million workers have been sent to work abroad. On average, about 120,000-143,000 workers go abroad each year, sending home remittances worth US$4 billion.”
16 https://tuoitre.vn/kieu-hoi-ve-viet-nam-dau-tu-kinh-doanh-ngay-cang-nhieu-2023052218354347.htm
17 https://t2m.org/entrenching-transformations-remittances-in-vietnams-tiger-economy/?t&utm_source=perplexity