Lang Hue - Os Lusiades: Thiên Trường Ca Bất Tử Bồ Đào Nha --- Viện Tài Liệu Trầu Cau

: Tác Giả: Phạm Trọng Chánh; Được viết: 05 Tháng tư 2023

OS LUSIADES (BÀI 9)

LES LUSIADES

THI HÀO LUIS DA CAMOẼS (1525-1580)

THIÊN TRƯỜNG CA BẤT TỬ BỒ ĐÀO NHA

THI CA KHÚC VIII

TÓM LƯỢC : Paul Gama giải thích cho Tổng đốc Calicut các bức tranh thảm thêu trên tàu tượng trưng cho các sự kiện vinh quang của Vương quốc Bồ Đào Nha. Samorin hỏi ý các tiên tri bói lòng ruột vật cúng tế về các nhà hàng hải đến thăm. Họ bảo rằng các người ngoại quốc này là một tai họa cho Ấn Độ. Người Hồi Giáo và các giáo sĩ muốn phá tan đoàn thuyền, nhưng Gama trình bày làm an lòng Samorin.

Catual dừng bước chân qua,

Trước các hình ảnh thảm hoa ngắm nhìn.

Cụ già râu trắng uy nghiêm,

Hàm râu dài bạc, tay cầm nhánh cây.

« Ấy là ai cụ già này,

Biểu tượng gì ở trên tay nhánh sồi. »

Paul Gama vội trả lời,

Monçaide dịch từng lời hỏi thăm.

“Tất cả hình ảnh trong tranh,

Diễn tả sự kiện tiếng danh kiên cường.

Những kỳ tích của quê hương,

Bồ Đào chiến sĩ can trường trải qua.

Hành động tài đức từ xưa,

Vẫn còn gương sáng tinh hoa vẹn toàn.

Cụ già Lusus mang tên,

Vương quốc vinh dự danh Bồ Đào Nha.”

“Ông là bạn hay con nhà,

Thébain, Bacchus là Thần Rượu Vang.

Chuyện thần tay giúp nguy nan,

Khắp các xứ sở chiến trường phong ba.

Từ Âu Châu đến Bồ Đào Nha,

Từ Douro đến Gandiana thiên đường.

Khí hậu mát mẻ bình thường,

Ai cũng mong gửi nắm xương muôn đời.”

“Cành lá thấy trong tay người,

Gậy thông Bacchus dùng nơi lễ thần.

Chứng tỏ thời đại huy hoàng,

Lusus là bạn đồng hành dấu yêu.

Thấy chăng sông Tajo phiêu lưu,

Đoàn thuyền từ đó viễn du hải hành.

Bao nhiêu kiến trúc, lũy thành,

Chỉ đền Pallas vẫn còn khắc ghi.”

“Ulysse đền thần dựng xây,

Ban tài ăn nói, đặt bày mưu cao.

Á Châu phá vỡ thành Troie,*

Tại Âu Châu một thành trì Lisbonne.

Ra sao chiến địa mãi còn,

Thây gieo mặt đất, máu hồng tóe tung.

Kiêu hãnh có thần giúp công,

Ngọn cờ vinh hiển thêu chim đại bàng.”*

Monçaide dịch, Gama giải rằng :

“Ấy một dũng sĩ chăn chiên bình thường.

Lao kiếm hơn gậy mục đồng,

Cứu giang sơn, lập chiến công khác thường.

Tranh song đấu này chiến công,

Viriato tên gọi anh hùng lừng danh.*

Chiến thắng chẳng hề bại vong,

Như Pyrrhus ở nơi thành Roma.”

“Cuộc đời phủ bóng xót xa,

Chẳng nơi chiến địa xông pha anh hùng.

Mà vì phản bội đê hèn,

Nhân dân đau xót nhớ thương tấm lòng.

Người kia, La Mã lưu vong,

Trên đường tị nạn đến cùng nước tôi.

Kết thân chọn lựa giúp đời,

Lưu danh muôn thuở một thời đấu tranh.”

“Cùng nhau trong bụi hồng trần,

Ngọn cờ tung cánh đại bằng Thần Vương.*

La Mã chiến sĩ giống dòng,

Sa cơ thảm bại trước dân Bồ Đào.

Âm mưu tinh quái thế nào,

Việc làm chỉ để đánh lừa nhân dân.

‘Nai cái’ to nhỏ bên lòng,

Ấy Sertorius biểu trưng dối lừa.”

“Tranh khác hình ảnh anh hào,

Người cha vĩ đại Bồ Đào quốc vương.

Từ Hongrie nơi ngài sinh,

Theo nhiều người khác là vùng Lorraine.*

Thắng giặc Maures dứt chiến tranh,

Léon, Galice trốn nhanh bại tàn.

Cứu thánh địa, đi Thập tự chinh,

Thánh Henri được ơn lành cõi thiêng.”*

“Còn ai đây trông lạ thường ?”

Malabar hỏi : “Giữa vòng tang thương.

Ai người chỉ có ít quân,

Làm cho trốn chạy số đông địch thù ?

Tường thành to lớn mặc dù,

Ngã nghiêng sụp đổ bao nhiêu chiến trường.

Bên vòng nguyệt quế ghi công,

Ngọn cờ phướng địch dưới chân tan tành.”

11.

“Ấy vua đầu tiên Alphonse,*

Đánh Maures giải phóng toàn Bồ Đào Nha.

Bởi Ngài vinh hiển nước nhà,

Sánh cùng danh tiếng Roma lẫy lừng.

Kính tôn Chúa Trời nhiệt tình,

Cho bao sức, đuổi hoàn toàn người Maures

Chiếm thành trì, lập cơ đồ,

Bảo toàn vương quốc truyền đời về sau.”

12.

“Nếu Alexandre, César anh hào,

Đoàn quân nhỏ thắng biết bao địch thù.

Alphonse danh tiếng thiên thu,

Đoàn quân thiện chiến mặc dù không đông.

Mang bao chiến thắng lẫy lừng,

Ngày nay ta nhắc chiến công hào hùng.

Vang danh thám hiểm ngàn trùng,

Đoàn thuyền cùng các anh hùng lưu danh.”

13.

“Đây người kiêu hãnh đượm buồn,

Nhiếp Chính hoàng tử, hy sinh thân mình.*

Thành bị vây, quân mỏi mòn,

Đem ba tất lưỡi tìm đường cứu nguy.

Vua Castillan mến lòng ngay,

Egas Moniz đổi thay chiến trường.*

Egas hiệp sĩ tấm gương,

Chuyển bại thành thắng, lui binh vây thành.”

14.

“Nhìn ông, vợ con nộp mình,

Dây cột vào cổ, áo trần tù binh.

Để hoàng tử không đầu hàng,

Như ông đã hứa với cùng Castillan.

Lựa lời ăn nói khôn ngoan,

Moniz cứu thoát nguy nan vây thành.

Đổi mình, vợ con nhục hình,*

Ông cứu hoàng tử thoát vòng nguy nan.”

15.

“Thời La Mã, Nhiếp Chính quan,

Bất ngờ sa hãm, đầu hàng Caudine.

Dưới ách Samnite gông cùm,

Dân tộc tủi nhục chẳng thèm tiếc thương.

Để cứu vãn, phải hy sinh,

Mua chuộc lầm lỗi, phận mình nát tan.

Moniz giao mạng nộp mình,*

Luôn con máu thịt, tội tình vợ mang.”

16.

“Còn đây, người xuống lũy tường,*

Gặp vua đang hãm vây thành tiến công.

Làm tù binh, dứt chiến tranh,

Vây thành chấm dứt, chẳng sờn nguy nan.

Bức tranh tiếp, người vẫn còn,

Đánh người Maures ở thuyền trên biển ngàn.

Chỉ huy quân các chiến thuyền,

Thắng vinh quang, trận đầu tiên hải hồ.”

17.

“Ấy Dom Fuas Roupinho,*

Chiến công thủy bộ, bến bờ vinh quang.

Mặt hồng ánh lửa bừng lên,

Núi Abyla cháy chiến thuyền người Maures.

Tử vong thánh chiến cơ đồ,

Tấm lòng vui sướng trước giờ vinh quang.

Linh hồn cao thượng vẻ vang,

Bay lên tận cõi thiên đường trời cao.”

18.

“Và đây đội quân nước nào ?

Binh phục xa lạ giúp nhau giữ gìn.

Vua Bồ đầu tiên dành Lisbonne,

Vị vua thần thánh, tranh còn chứng minh.

Henri hiệp sĩ lừng danh,

Cành cọ nguyệt quế vinh quang trên mồ.

Vinh danh phép lạ Chúa Trời,

Thánh tử đạo Chúa gốc người Germain.”*

19.

“Và đây Hiệp sĩ tu hành,

Gươm chống Aronches công thành tiến lên.

Trả thù Leiria nát tan,

Bởi quân Mahomet bạo tàn xâm lăng.

Ấy Théotonio tu dòng,*

Vây Santarém can trường hùng anh.

Hàng đầu dũng cảm leo thành,

Cờ Bồ năm Écus, lẫy lừng cắm lên.”

20.

“Và đây Sancho anh hùng,*

Đánh Maures ác liệt trận vùng Vandalie.

Đánh tan hàng ngũ quân đi,

Giết cầm cờ, vất quân kỳ dưới chân.

Ấy Mem Moniz hùng anh,

Thịt xương hiệp sĩ con dòng như cha.

Ngọn cờ xứng đáng con nhà,

Hạ cờ địch xuống, cờ ta vẫy vùng.”

21.

“Và đây người khác mang gươm,

Xách hai đầu tóc cắt cầm trên tay.

Phục kích bí mật xếp bày,

Bằng mưu trí chiếm lại đây phố thành.

Vẽ vời Hiệp sĩ ảnh hình,

Tấm gương quý báo hơn ngàn tấm gương.

Trái tim dũng cảm can trường,

Géraldo Vô Úy anh hùng mang tên.*”

22.

“Và đây người Castillan,

Hận vua Alphonse VIII đã lăng nhục mình.

Hận Lara, giúp Maures quân,

Trở thành thù địch dân Bồ Đào Nha.

Đem quân đánh phá nước nhà.

Chiếm Abrante giết dân ta xóm làng.

Người Bồ Đào Nha ít quân,

Chiến đấu gan dạ, đánh tan, cầm tù.”

23.

“Martin Lopes danh tiếng thiên thu,*

Cành cọ, nguyệt quế đến từ chiến binh.

Một tu sĩ khác dấn thân,

Đổi cây thập tự, tay cầm ngọn lao.

Người do dự, chẳng biết sao,

Mình ông nhất quyết đi vào đấu tranh.

Chống Maures chẳng sợ yếu hèn,

Tấm lòng cương quyết vang danh tận Trời.”

24.

“Đây vua Cordou, vua Séville,*

Đánh hai vua của người Maures chiến trường.

Bại chăng Occis trước tiên ?

Phép lạ giúp bởi Chúa nên tay người.

Không ông bảo vệ thành trì,

Alcacer nhục nhã, đến từ Matheus,

Giám Mục của thành Lisbonne.

Một vòng nguyệt quế xứng danh trên đầu.”

25,

“Bậc đại sư này từ Castille.*

Bồ Đào tổ quốc một lòng trong tim.

Cướp lại Algarve từ địch quân,

Chẳng ai thể thắng thanh gươm anh hùng.

Khôn khéo, can đảm, tài danh,

Xung phong chiếm lại thành kinh, lâu đài.

Tavira địch thảm sát mọi người,

Trả thù hèn hạ bảy người thợ săn.”

26.

“Và đây, dũng sĩ tài năng,

Chiếm Silves lại từ vùng quân Maure,

Chiến đấu sức mạnh vô bờ,

Païo Correia đó bạn bè ngưỡng trông.*

Ba hiệp sĩ trẻ can trường,

Từ Tây Ban Nha, Pháp tiếng danh mãi còn.

Thánh đố, thắng trận luôn luôn,

Kiếm, lao, đấu ngựa lao đâm anh hùng.”

27.

“Và đây, hiệp sĩ phiêu linh,*

Đến Castille chỉ một mình thắng luôn,

Chiếm bao giải thưởng Bellone,*

Đa tài thông thạo mọi đường kiếm cung.

Lãnh Chúa kiêu ngạo bỏ mình,

Một trong ba thật tài tình đấu tranh.

Gonçalo Ribeiro, mang danh,*

Nước Léthé địa ngục cũng không quên người.*”

28.

“Các anh hùng kể vừa rồi,

Tiếng danh ngàn thuở chẳng hoài giảm đi.

Nước non lúc như treo dây,

Chung vai gánh vác, bàn tay cứu đời.

Chẳng phải đỏ mặt hổ ngươi,

Chẳng cần thán oán, tình người dững dưng.

Tấm lòng trung với quân vương,

Chẳng hề nô lệ xích xiềng ngoại bang.”

29.

“Hãy nhìn, khôn ngoan can trường,

Chúa Trời dẫn lối, đưa đường thánh nhân.

Những khi tưởng chỉ một mình,

Tưởng rằng không thể nên công trạng gì !

Chẳng được dân đông như Castille,

Tưởng rằng thảm sát, trận đầy vinh quang.

Thiên tài, nghị lực, bền gan,

Hung đúc Tartèse đến vùng Guiadiana.*”

30.

“Thấy chăng sức lực Bồ Đào Nha,

Có lúc lầm tưởng như là thảm thương.

Vắng người lèo lái con thuyền,

Chỉ còn cầu nguyện thánh thần Ba Ngôi.

Lính tráng mới mộ quân thôi,

Tưởng chừng tan nát với người đấu tranh.

Lời cầu vững chải tấm lòng,

Làm tăng can đảm dân quân chiến trường.”

31.

“Đây kẻ sùng đạo vững tin,

Trả lời : “Chưa phải lúc cần làm ngay.”

Như người nhận được ân đầy,

Chúa Trời bảo đảm một ngày vinh quang.

Ấy Numa Pompilius, biết quân

Địch thù hùng mạnh trên vùng quê hương.

Trả lời người mang hung tin :

Không nên vội vả hy sinh lúc này.”

32.

“Anh hùng Chúa gửi giúp đây,

Scipion Bồ Đào Nha, gọi tên này xứng danh.

Nuno Álvares gọi tên,

Quê hương cao cả, khí thiêng đúc thành.

Một con, một cha anh hùng,

Mặt trời soi sáng uy danh anh hào.

Cérès, Nepture, soi vào,*

Bồ Đào chiêm ngưỡng ngôi cao anh hùng.”

33.

“Suốt trong trận đấu phân tranh,

Dù cho quân ít, tấn công thành trì.

Thất bại lẫn trốn có khi,

Bị cướp súc vật mất đi gia tài.

Máu đào, gục ngã ngọn lao,

Vì tình chiến hữu ngại sao mất còn.

Cứu bạn hữu bị khốn cùng,

Pero Rodrigues lãnh chúa vùng Landrial.*”

34.

“Đây kẻ phản bội đầu hàng,

Gil Fernandes d ́ Evas mãi mang tội hình.*

Bị trừng phạt, hơi thở cuối cùng,

Cướp phá Xerez xóm làng tàn hoang.

Ngập trong vũng máu bạo tàn,

Đánh Castillon dẫu cùng dòng máu chung.

Đây Ruy Pereira chân dung,*

Đứng trước cờ phướng tàu buồm quê hương.”

35.

“Và đây mười bảy Bồ Đào quân,

Đào hố trong núi, đánh bốn trăm không sờn.

Tây Ban Nha vây núi non,

Dũng cảm quân ít đã thành thương đau.

Bi thương chết giữa chiến hào,

Trận đấu anh dũng đi vào thiên thu.

Dẫu là bại trước kẻ thù,

Từ xưa cho đến ngày sau nhớ đời.”

36.

“Xưa còn sử sách ghi lời,

Bốn trăm chiến sĩ chống nghìn người Romain.

Chiến đấu dũng cảm kiên gan,

Tinh thần hùng tráng vinh quang cuối cùng.

Tổ tiên anh hùng chiến công,

Để lại con cháu tấm gương ngàn đời.

Kẻ thù đông, chẳng đếm bao giờ,

Lịch sử gương sáng nghìn người hùng anh.”

37.

“Và đây là hai hoàng nam,

Pétro, Henrique con dòng vua Joane.

Pétro ở Đức tiếng danh,

Vinh quang sáng chói ngàn năm nghiệp thành.

Em vua Henrique tiếng danh,

Thám hiểm biển cả, đất lành tìm ra.

Đầu tiên đánh vào Ceuta,

Quân Maures tỉnh, thói ba hoa khinh thù.”

38.

“Và đây Bá tước Pédro,*

Vây thành nơi chốn quân Maures hội đồng.

Và đây Bá tước khác cùng,

Sức mạnh thần Mars lẫy lừng kiên gan.

Bảo vệ Alcacer giặc tràn,

Lực lượng không đủ đánh tan quân thù,

Trước trận tiền bảo vệ vua,

Liều thân cứu chúa chẳng nề hy sinh.”

39.

“Và đây cảnh khác sự tình,

Họa sĩ ý muốn vẽ trên ngọn cờ,

Nghệ thuật chẳng muốn mù mờ,

Sắc màu vinh dự cơ đồ nở hoa.

Lỗi lầm buồn thảm ấy là,

Hậu duệ hư hỏng, xót xa anh hùng.

Đắm mê tửu sắc khốn cùng,

Phản bội sự nghiệp anh hùng tổ tiên.”

40.

“Cha ông hiển đạt vinh danh,

Tổ tiên gia tộc tiếng danh truyền đời.

Triều đình sáng chói một thời,

Bổng mù lòa trước những người hôn mê.

Chiến công vinh hiển từ xưa,

Lưu truyền vang dội bốn bề thế gian.

Người kế nghiệp làm lãng quên,

Xa hoa phung phí nát tan cơ đồ.”

41.

“Vua khác giàu có danh to,

Cháu con bất chính, cơ đồ phân tranh.

Theo lời du nịnh bốc tâng,

Lỗi lầm theo kẻ tiểu nhân bất tài.

Tổ tiên, chẳng còn theo Ngài,

Tin vào điều xấu chướng tai, ngọt bùi.

Bức tranh này muốn nói lời,

Làm điều trái ngược, luật đời tự nhiên.”

42.

“Có vài hậu duệ minh quân,

Xứng danh con cháu, không nên chê càn.

Cai trị tốt, nước giàu sang,

Tận tụy quý tộc, các quan đức tài.

Nâng cao giá trị sáng ngời,

Làm cho vinh hiển đời đời tổ tiên.

Những điều hiếm cũng có luôn,

Kiên trì dạy dỗ, tấm gương tốt lành.”

43.

Gama giải thích các tranh,

Chiến công, hình ảnh màu trong sắc hòa.

Bàn tay họa sĩ tài ba,

Tâm tình trong sáng vẽ ra tấm lòng.

Catual chăm chú mắt nhìn,

Rõ ràng cảnh trí sự tình trong tranh.

Ngàn câu hỏi, lời giải chân,

Huy hoàng chiến trận, càng trông diệu kỳ.

44.

Ngày tàn ánh sáng phôi phai,

Mặt trời hồng đỏ lặn chân trời xa xôi.

Đến vùng đối cực bên trời,

Màn đêm buông xuống dần nơi bến thuyền.

Catual và các quần thần,

Rời đoàn thuyền trở về trong đất liền.

Tìm trong giấc ngủ bình yên,

Đêm thanh vạn vật im lìm nghỉ ngơi.

45.

Ấn Độ có những tiên tri,

Cho mình biết trước việc gì xảy ra.

Khi cúng tế giết dê gà,

Nhìn bộ lòng biết việc là ra sao.

Lệnh vua hỏi ý thế nào ?

Bói cho ra lẽ, thấp cao tỏ bày.

“Những người xa lạ đến đây,

Tây Ban Nha kề cận, chuyện này ra sao ?”

46.

“Dấu hiệu chẳng sai lầm nào,

Quỷ thần mách bảo ra sao việc này.

Người lạ mang khổ ách đây,

Gông cùm muôn thuở, sức nay hại người.”

Sững sờ kinh hãi họ rồi..

Nói cho vua biết những lời tiên tri.

Việc kinh khủng đến từ khi,

Xét xem lòng ruột vật hy sinh này.

47.

Thêm lời Giáo Trưởng tỏ bày:

“Luật Mahomet việc này khắc nghiêm.

Kẻ thù hăng hái đạo truyền,

Đức tin Thiên Chúa ở trên mọi người.

Trong đêm nằm mộng mơ thời,

Tiên Tri đã đến nói lời trong mơ.

Ấy là Bacchus hiện về,

Bảo con Agar hận thù ghê gớm nào.*”

48.

Halah rằng : “Giữ mình sao,*

Hãy cảnh giác giống người nào vào đây.

Bằng đường biển đến nơi này,

Thận trọng thảm họa sẽ gây sự tình.

Không nên cho chúng vào gần.”

Người Maure tỉnh giấc mơ mòng, ngạc nhiên.

Tưởng rằng giấc ngủ bình thường,

Ông bèn ngủ tiếp bình yên, chẳng màng.

49.

Bacchus lại hiện bảo rằng :

“Tiên Tri người được Cao Xanh khải lời :

Trật tự trần phải nghe Ngài,

Chớ tin hèn hạ lòng người phương xa.

Vì người ta phù hộ cho,

Chớ nên ngu ngốc, tò vò ngủ yên.

Kẻ mới đến đây rõ ràng,

Sẽ mang Ấn Độ thêm càng thảm thương.”

50.

“Diệt chúng lúc yếu chưa đông,

Trước khi quyền lực chúng còn chưa cao.

Như Mặt Trời lên soi vào,

Có thể chiêm ngưỡng đón chào bình minh.

Khi Mặt Trời đã sáng trưng,

Mắt mù loà, chẳng thể nhìn thẳng lên.

Chúng đến, chớ để chúng còn,

Cắm sâu cội rễ ở trên đồng người.”

51.

Nói rồi biến mất đi thôi,

Con Agar tỉnh giấc thời rẫy run.*

Vội vàng rời khỏi giường nằm,

Kẻ hầu mang đến đuốc hồng sáng soi.

Thuốc độc như thấm vào người,

Bình minh hiện rõ, Mặt Trời lên cao.

Truyền mời các chức sắc vào,

Kể cho rõ biết chuyện nào trong mơ.

52.

Rồi họ thảo luận hằng giờ,

Ý khác nhau đối nghịch chờ xãy ra.

Chín mgười, mười ý nói qua,

Tưởng tượng cái bẩy mưu nhà cao sâu.

Phe háo chiến muốn đánh nhau,

Ngại rằng phản bội, biết sao bại tàn.

Người nghĩ mưu kế khôn ngoan,

Kẻ đút lót chiếm phần hơn bạc vàng.

53.

Bởi quà, vàng hứa hẹn dâng,

Họ đã dành được các quan đại thần.

Bằng chứng khéo léo bậc trên,

Cho rằng kẻ lạ sẽ mang họa vào.

Ấy là những bọn phiêu lưu,

Nổi trôi trên khắp biển trời Phương Tây.

Cướp bóc, hải tặc lũ này,

Không vua, không luật, khinh khi thánh thần.

54.

Ôi ! làm vua cai trị dân,

Phải nghe lời các cận thần trình tâu.

Thận trọng, chân thật trước sau.

Lương tâm ngay thẳng luật nào cấm ngăn.

Vì ngôi cao với quyền hành,

Cách xa mọi việc tình hình xãy ra.

Các cận thần đã xét qua,

Và cho ý kiến việc ta phải làm.

55.

Chẳng phải mù quáng tin càn,

Nhiệm vụ trung chính đã mang trong lòng.

Ai biết dưới lớp áo choàng ?

Con tim tham vọng dấu trong mưu đồ.

Cận thần chân thật chẳng ngờ,

Không phán quyết việc chưa hề xãy ra.

Tấm lòng tin tưởng thật thà,

Chỉ còn nhờ đến Trời xa giúp giùm.

56.

Trong lúc vua còn phân vân,

Cai trị một nước tượng thần kính tôn.

Kích thích bởi các cận thần,

Chậm các quyết định về thuyền Bồ Đào Nha.

Với các thủ đoạn người Maures.

Điều duy nhất khiến Gama mong tìm,

Bày tỏ cho vua trần tình,

Biết được thế giới các vùng thật xa.

57.

Có điều được chắc chắn là,

Manuel tâu với vua qua việc làm.

Ông có ảnh hưởng triều đình,

Ông đã nhìn thấy chứng minh trên thuyền.

Vũ khí, binh lính mạnh hùng,

Để đi đến cõi mênh mông đất trời.

Gama lòng chỉ muốn thời,

Khám phá đất nước, sắc người phương Đông.

58.

Ông tâu trình vua an lòng,

Đi đến quyết định ước mong giao hòa.

Dù là ý kiến khác xa,

Như người Hồi Giáo và Bà La Môn.

Nhà vua tin tưởng ông hơn,

Khác với giả dối, tiếng đồn không hay.

Sẽ gieo bao thảm họa này,

Nhà vua chưa quyết định ngay, đợi chờ.

59.

Cảm giác, lạnh lùng, sợ lo,

Tính tham lam, bản chất nô lệ người.

Là thói thường có trên đời,

Thèm muốn mãi mãi ấy thời cuốn lôi.

Đây là nguồn lợi dồi dào,

Hiệp thương trao đổi xứ nào phương xa.

Lợi tức chắc chắn có ra.

Được đề nghị bởi vua Bồ Đào Nha.

60.

Hội đồng Cố vấn bàn qua,

Ý kiến bàn cải thế là khác nhau.

Bởi tiền hối lộ dồi dào,

Cho nên chẳng có thể nào định phân.

Bèn mời Gama dự phần,

Trình bày sự việc, thật chân thế nào.

“Hãy nói thật việc ra sao,

Lỗi lầm sẽ được nói vào thứ tha.”

61.

“Ta biết rằng người chẳng qua,

Vua người gửi đến, chuyện là bịa thôi !

Chẳng có vua, chẳng nước nôi,

Chẳng qua người sống biển trời phiêu lưu.

Làm sao có chúa có vua,

Xứ nào kỳ lạ góc bờ thế gian.

Chỉ có chuyện của người điên,

Mới dong thuyền cuộc hành trình rũi may.”

62.

“Nếu vua người hùng mạnh này,

Biểu tượng sức mạnh đủ đầy thế gian.

Bảo vật gì để chứng minh,

Làm sao biết được thật tình lòng riêng.

Với quà quý hiếm đầu tiên,

Quà tặng quý giá kết liên giao tình.

Không có gì, chỉ thân mình,

Người chỉ là kẻ hải hành lang thang.”

63.

“Nếu người rời bỏ quê hương,

Điều có thể có thường hàng cấp cao.

Quê ta chấp nhận người vào,

Vương quốc ta giúp kẻ nào chính trung.

Nếu người là kẻ phạm nhân,

Sống nghề cướp bóc ở trên hải hành.

Hãy thú nhận những lỗi lầm,

Thời nào cũng bởi miếng ăn, sống còn.”

64.

Mấy lời, Gama nhận chân,

Người Hồi thù hận rõ rành âm mưu.

Những lời cáo buộc chẳng ưa,

Đã gây ảnh hưởng đến vua yếu mềm.

Gama trả lời thật chân,

Vénus đã đặt vào trong tim chàng.

Những lời chính trực rõ ràng,

Đáp lời vua tự đáy lòng hiên ngang.

65.

“Những lời buộc tội xa gần,

Những lời hiểm độc ác tâm con người.

Mang tai họa đến mà thôi,

Tội tình tàn nhẫn cho người Chétiens.

Những lời vu cáo sai lầm,

Con Adam bị tội tình thảm thương.*

Hỡi ngài, vị vua hùng cường,

Có thấy lời nói bất công thế nào !”

66.

“Hạnh phúc thử thách khổ đau,

Hy vọng chẳng thể bước vào sợ lo.

Trong lòng tuôn đổ mồ hôi,

Trong người mong ước cuộc đời thơm tho.

Người nói lời chẳng đắn đo,

Chẳng lòng tin tưởng nào cho, hồ đồ.

Nói lời ngược ngạo mơ hồ.

Chính người nói chẳng tin vô lời người.”

67.

“Nếu tôi cướp biển hải hồ,

Con thuyền phiêu bạt cấm về quê hương.

Tin sao, tôi chọn quê hương,

Một nơi chẳng biết, dặm trường xa xăm.

Cướp bóc vàng tiền chi chăng ?

Để đi phiêu dạt mênh mông xa vời.

Nam Cực băng giá khí trời,

Hay nắng thiêu đốt khí trời Sơn Dương.”*

68.

“Người đòi vật báu trình dâng,

Đế làm bằng cớ, niềm tin sứ đoàn.

Vua tôi duy chỉ gửi thuyền,

Để tìm ra được con đường đến đây.

Nếu người bó buộc điều này,

Thì tôi rồi trở về đây quê mình.

Sẽ trình bày với Quốc Vương,

Và tôi trở lại quà mang sứ thần.”

69.

“Không tưởng nỗi, điều lạ lùng,

Một vua gửi các thuyền vùng Hespérie.

Tâm hồn cao thượng hoàng gia,

Muốn tìm giới hạn bao la biển trời.

Sáng kiến cao quý mà thôi,

Bồ Đào Nha xứ xa xôi can trường.

Lòng tin dũng cảm phi thường,

Sức mạnh tin tưởng tìm đường biển xa.”

“Sau cuộc chiến, một hoàng gia,

Chẳng tìm lạc thú để mà nghỉ ngơi.

Chẳng kẻ thù đấu tranh rồi,

Công trình cao cả vượt khơi biển ngàn.

Khám phá lục địa, đảo hoang,

Trên biển xa lạ vô vàn hiểm nguy.

Muốn biết nơi cuối cùng này.

Đâu nguồn sông chảy, đâu đây bến bờ.”

71.

“Sáng kiến tìm kiếm vượt khơi,

Vị vua sung sướng tìm nơi biển ngàn.

Muốn tìm cho đến tận cùng,

Núi Abyla đến các vùng sắc dân.

Vị vua thực hiện khôn ngoan,

Rừng này rừng nọ, các đoàn viễn du.

Qua vùng đen tối âm u,

Chòm sao Argos, Hydre, Lebre chẳng từ Ara.”*

72.

“Thành công nối tiếp vượt qua,

Thêm lòng ham muốn tìm ra không ngừng.

Dọc Phi Châu đến tận cùng,

Cực Nam Phi, chẳng ánh dương soi vào.

Bảy tinh tú sáng trời cao,

Từ Bán Cầu Bắc trông sao đi tìm.

Bao nhiêu sắc tộc đi ngang,

Qua vùng nhiệt đới nóng ran lửa nồng.”

73.

“Bao cố gắng đã thành công,

Đi đến khí hậu các vùng xa xôi.

Di dân lãnh địa xa vời,

Chốn dừng chân ở các nơi hành trình.

Vượt qua biển bạc long lanh,

Qua vùng bão tố gió giông kinh hoàng.

Nay tôi đến trước Quân Vương,

Bằng chứng giao hảo về cùng Vua tôi.”

74,

“Chẳng tham gì, chiếm đoạt người,

Lòng tôi luôn tỏ những lời thật chân.

Chẳng ích gì nếu dối lòng,

Chẳng ai vượt biển xa xăm làm gì ?

Nếu là hải tặc ra đi,

Cướp gì phải trải gian nguy trên đường.

Vénus dạy trung chính lòng,

Chẳng làm giàu cướp sức công của người.”

75.

“Ôi Quốc Vương ! Ngay thẳng lòng tôi,

Nói không giả dối, biển trời vượt qua.

Quyết định mau chóng thật thà,

Không làm thất vọng vui xa đường dài.

Nếu chưa tin, lừa dối lời,

Hãy xét bằng chứng tôi thời đưa ra.

Trí tuệ sáng suốt hẵn là,

Dễ dàng sự thật để mà hiểu ngay.”

76.

Vua xem xét lời trình bày,

Gama bằng chứng có đây như lời.

Chắc chắn tin tưởng nơi người,

Và tin chắc chắn việc thời trình tâu.

Căn nhắc mọi việc trước sau,

Quyết định sáng suốt ngôi cao uy quyền.

Xét điều tham ô các quan,

Và xử án các dối dang sự tình.

78.

Xét điều lợi lộc giao tình,

Hưởng từ liên kết với cùng Bồ Đào Nha.

Theo lời tâu của Gama.

Và không theo những dối lừa người Maures.

Vua cho Gama về tàu,

Chẳng gì lo ngại đổi trao vật hàng,

Tự do trả giá bán buôn,

Đổi lấy gia vị, vật mang trên thuyền.

78.

Đáp ứng đòi hỏi giao thương,

Những hàng hoá chẳng có vùng sông Gange.

Đến từ vương quốc xa xăm,

Ở nơi cuối đất, đầu tiên biển ngàn.

Gama vui vẻ về thuyền,

Đi với quan đặc trách cùng giao thương.

Cho thủy thủ bốc hàng lên,

Vì thuyền còn đậu xa hơn bến thuyền,

79.

Gama lấy làm ngạc nhiên,

Ra lệnh tàu bốc hàng lên như lời.

Nhưng quan Maures mưu gian thôi,

Lại muốn phản bội trái lời hợp thương.

Cho tàu đến bến xa xăm,

Để tránh tiếp xúc với cùng hoàng gia.

Mưu gian dối ở xa là,

Nhà Vua không biết xảy ra việc gì.

80.

Sau khi rời xa nơi này,

Catual hứa cập thuyền đây xa vời.

Nhưng màn đêm đã buông rơi,

Cho nên phải đợi chờ thời bình minh.

Thấy ông ta mãi lần khân,

Gama đã hiểu mưu thâm kẻ này.

Cùng bè man rợ người Maures,

(Cho đến lúc đó ông chưa hiểu nào.)

81.

Catual là quan hàng đầu,

Cai trị thành phố mạnh giàu Samorin.

Ông được nhiều người đút tiền,

Mua chuộc hành động theo lòng người Maures.

Những lời mà họ mưu mô,

Để thành công được đường vô dối lừa.

Mưu kế ông cũng dây dưa,

Phản bội hy vọng chẳng chừa ước mong.

82.

Gama lời chẳng bằng lòng,

Không muốn đưa các tàu trong bến này.

Nhắc lại lời vua truyền đây,

Sao ông dám ngược lệnh này nhà vua.

Ngăn chận chẳng có lý do,

Để mà mua bán hàng Bồ Đào Nha.

Nhà vua lệnh đã ban ra,

Cớ sao quan thực thi mà không hay.

83.

Catual tham ô đặt bày,

Chẳng nhượng bộ những lời ngay phải làm.

Ngược lại mưu tính làm càn,

Cái bẩy khôn khéo, tế tinh, bạo tàn.

Tìm cách đâm vào nhát gươm,

Vào lính thủy thủ đoàn thuyền chốn đây.

Chẳng còn có cách thoát nguy,

Chẳng còn thể thấy một ngày quê hương.

84.

Chẳng ai về được quê hương,

Âm mưu nham hiểm khôn lường người Maures.

Nào biết vua Bồ Đào Nha,

Những điều xãy đến phương xa trời hồng.

Gama từ chối đi cùng,

Ngăn cản tổng đốc lạnh lùng dối dang.

Ra lệnh người chèo thuyền con,

Từ chối tất cả chở chuyên với tàu.

85.

Thuyền Trưởng biện luận chẳng vào,

Viên quan đã trả lời nào : Tàu xa.

Phải thuyền nhỏ dẫn lối qua.

Gama, biển rộng dễ mà ra khơi.

Ở trong bến hẹp khó đi,

Đoàn thuyền ngoài biển dễ khi căng buồm.

Kẻ thù rơi mặt rõ ràng,

Là bạn chẳng ngại chẳng màng việc chi.

86.

Gama sáng suốt thấy ngay,

Catual muốn hại thuyền nơi bến bờ.

Để mà lao phóng, lửa thiêu,

Tàn sát tất cả chẳng nhiều gắng công.

Ý tưởng thảm hại chiếm xâm,

Tìm cách bỉ ổi, tấn công dễ dàng.

Cú nào hắn cũng sẵn sàng,

Chẳng nghi ngại, cũng chẳng màng lương tâm.

87.

Mặt trời soi sáng mênh mông,

Như soi trên mặt kính đồng nắng mai.

Sáng soi khắp lối, khắp nơi,

Như bàn tay trẻ con vui tò mò.

Ánh sáng khắp nẽo quanh co,

Chiếu sáng mọi vật nhỏ to trong nhà.

Trên trần, trên tường, nẽo xa,

Không ngừng ánh sáng la đà rung rinh.

88.

Gama lo lắng chẳng ngừng,

Chuyện Coelho linh tính, bổng dưng trở về.

Có thể họ chờ trên bờ,

Ca nô đổ bộ chẳng chờ chậm chi.

Cẩn thận trở lại tức thì,

Nơi đoàn tàu đậu chẳng đi vào bờ.

Cẩn thận cái bẩy đợi chờ,

Làm nạn nhân kẻ mưu đồ hung hăng.

89.

Người trong nghệ thuật chiến chinh,

Trọng anh hùng, bắt chước hành động hay.

Đề cao cảnh giác nơi này,

Biết trước tránh các hiểm nguy chẳng vào.

Làm thất bại các mưu cao,

Đổi thay chiến thuật tránh mau lọc lừa.

Người chỉ huy chẳng thể đùa:

“Tôi không nghĩ đến mưu mô việc này.”

90.

Malabar cố ép nài,

Tự do khi đậu tàu vào bến trong.

Gama kiêu hãnh chối phăng,

Cứng rắn không chuyển lay lòng ngại nghi.

Dọa dẫm, lời tốt tỏ bày,

Chịu đựng, lời nói cú cay đặt điều.

Hơn để nguy hiểm đoàn tàu,

Trách nhiệm vua đã trông vào cậy tin.

91.

Cả đêm là nửa ngày thêm,

Hắn còn lưu giữ như luôn cầm tù.

Gama rằng muốn gặp vua,

Những điều ngăn cản chẳng chừa giao thương.

Vị quan lại ngại ngùng thêm.

Gặp vua lòi chuyện ưu phiền dối dang.

Nếu giữ tù thêm thời gian,

Vua sẽ khám phá việc gian nhận tiền.

92.

Đề nghị Thuyền Trưởng cho mang,

Vào bến tất cả các hàng bán buôn.

Ông sẽ gìn giữ hiệp thương,

Bán theo ý chẳng theo đường chấp tranh.

Gama đã hiểu sự tình,

Ý đồ tai ác chẳng còn dám mong.

Gama chấp nhận tương đồng,

Ông tự do được mua hàng đổi trao.

93.

Hai bên đồng ý thuyền vào,

Chỡ các hàng hóa trên tàu vào trong.

Thuê người Ấn Độ vác mang,

Bởi vì không cách chuyển hàng nào hơn.

Gama không muốn nhọc thân,

Ông đã viết vội mấy dòng cho em.

Xét xem kết quả bán buôn,

Bảo đảm hàng hóa chẳng phiền tự do.

94.

Hàng hoá được mang vào bờ,

Catual cho chất vào kho vật đồ.

Ở lại với Álvaro, Diogo,

Bán theo giá trị cho ông kho hàng.

Con người hạ tiện, tham lam,

Đặt trên bổn phận, công bằng, tiếng danh.

Malabar ví dụ điển hình,

Trả Gama lấy bạc vàng đổi trao.

95.

Hứa hẹn nguồn lợi dồi dào,

Trong tay chắc chắn được bao nhiêu lời.

Trả tự do Thuyền Trưởng thôi,

Chẳng còn lý lẽ nào thời cản ngăn.

Gama thấy việc đã xong,

Không còn cảm thấy khó khăn thế nào.

Vội rút lui, cáo từ vào,

An tâm từ giả lên tàu nghỉ ngơi.

96.

Sau khi về tới tàu rồi,

May thay nguy hiểm kịp thời thấy ra.

Nếu không cẩn thận thể mà,

Với viên Tổng đốc xãy ra chẳng lành.

Sức mạnh lợi lộc khiếp kinh,

Người giàu, nghèo cũng cùng chung số phần.

Lòng tham của cải bạc vàng,

Cuốn lôi tất cả phá tan luật đời.

97.

Chuyện vua Thrace giết Polydore. *

Để chiếm đoạt cả gia tài lớn lao.

Dù Acrisius tháp đồng cao,*

Mưa vàng cũng đến thân đào gái yêu.

Tarpeia tham vàng nhiều,*

Đã làm chói mắt bao nhiêu lỗi lầm.

Với kẻ thù đã giao thành,

Chết không thở được, lòng tham bạc vàng.

98.

Vàng làm sụp đổ lũy thành,

Người gian xảo phản người thân, bạn hiền.

Vàng cao quý hóa thấp hèn.

Thuyền Trưởng thành kẻ thù, quen như đùa.

Trinh tiết trong sạch vàng mua,

Anh hùng, hảo hán cũng thua sức vàng.

Đôi khi gieo họa tài mang,

Làm mù quáng cả lương tâm tốt lành.

99.

Ích lợi tế nhị sách văn,

Theo nhu cầu để trở thành luật chung.

Đôi khi thề thốt dối dang,

Thành độc tài đổi thay ngàn minh quân.

Đến người tin đấng Chí tôn,

Đạo đức hiền diệu đã mang trong hồn.

Vàng ảo thuật, hối lộ hơn,

Đạo đức sụp đổ cuốn trong sắc vàng.

(Còn tiếp THI CA KHÚC IX)

Phạm Trọng Chánh

CHÚ THÍCH:

1. Monçaide sinh tại Tunis, là một người học thức, tuổi trẻ có nhiều liên hệ với dân chúng bán đảo Tây Ban Nha, nên nói rành tiếng Castillan.

3. Theo Pline l ́ Ancien (III.I) Lusus là con của Bacchus, người ta thường lầm với Lysa là một người bạn đồng hành với Bacchus. Theo thần thoại Bacchus sinh tại Thèbes. Theo truyền thuyết Campo Elisio, Champs Élysées, Thiên đường nằm ở vùng Lưỡng Hà, Camões thay đổi vị trí cho rằng thiên đường nằm giữa hai con sông Bồ Đào Nha.

5. Con đại bằng không có trong cờ phướng Bồ Đào Nha, Camões dùng hình ảnh con chim đại bằng trên cờ đế quốc La Mã.

Thành Troie trước thuộc Hy Lạp, nay ở Thổ Nhỉ Kỳ vùng Tiểu Á, thuộc Á Châu.

6. Không thể đánh thắng Viriato, La Mã dùng âm mưu mua chuộc phản bội. Viriato bị ám sát bởi ba đồng hành.

8. Trong Odyssée, Thần Vương Zeus gửi hai chim đại bàng đánh nhau trên không, báo điềm Ulysse trở về diệt bọn cầu hôn.

9. Lorraine vùng nước Pháp, thuộc lãnh chúa Bourgogne.

13. Nhiếp Chính Quan, vị quan thay mặt Hoàng tử điều khiển việc nước. Thời La Mã được các Sénateur bầu ra.

14 Chante III đã kể chuyện Egas Moni. Vua Castillon cảm động tính trung trực người trung thần ân xá cho Moniz và cả gia đình.

21. Gérald sans Peur, Gérald Vô Úy chiếm lại từ Maures thành Évora.

22. Chuyện D. Petro Fernandez de Cadro.

24. Giám mục D.Sueeiro.

25. Lãnh tụ các Dòng Hiệp Sĩ. Dòng nổi tiếng nhất tại Tây Ban Nha là Santiago và Calatrava, tham gia chính trị, quân sự và tôn giáo.

Bảy người thợ săn Bồ Đào Nha: 6 người thợ săn và một người bán hàng bị bắt bởi người Maures tại bờ biển Algarve bị tàn sát.

27. Hiệp sĩ phiêu linh, hiệp sĩ đi lang thang từ nơi này đến nơi khác giúp người trừ đạo tặc.

Bellone em của thần Mars, thần nữ chiến tranh. Giải thưởng Bellone là các giải đấu nhau bằng các loại vũ khí, một sống, một chết.

Léthé dòng sông ở Đ̣ia Ngục, hồn người đi qua đó uống nước quên hết mọi chuyện trên trần thế. Một tên tuổi thoát khỏi luật Léthé, có nghĩa là danh tiếng không ai lãng quên.

29. Nói đến Andalousie, chỉ hai trận đánh Ajubarrota và Valverde.

32.Tinh cầu Cérès và Neptune là Trái Đất có biển là Neptune và đất liền của Cérès thần nữ của mùa màng.

33. Pero Rodrigues Hiệp sĩ Bồ Đào Nha lãnh đạo vùng Calatrava và Alcantara chống Tây Ban Nha.

34. Paio Rhodrigues Marinho, thời Aviz phản bội theo Tây Ban Nha bắt Gil Fernandes cộng sự của Vua Jean Ier đòi tiền chuộc mạng, về sau bị chính ông này giết.

Ruy Pereira, đề đốc Bồ Đào Nha theo vua Jean chống lại Tây Ban Nha và quân của Béatrice. Trong trận thủy chiến tại sông Tage, ông hy sinh đấu với thuyền trưởng Tây Ban Nha, làm họ tổn thất cứu được các tàu chèo Bồ Đào Nha.

38. Đoạn này nói đến Meneses cha và con, chống Mauritaniens ở quảng trường Alcacer-Seghir. Trong trận đánh ông hy sinh bất kể mang sống để vua Alphonse V rút lui.

47. Con Agar chỉ người Hồi Giáo.

48. Halah: Chúa Trời của người Hồi Giáo.

55. Nói đến Luis Gonçalves , Martime Gonçalves da Câmara tu sĩ Dòng Tên.

65. Danh từ trong Thánh Kinh (Genève.XLIX,5) chỉ Satan, tội lỗi nguyên thủy loài người bởi Satan gieo bất hòa giữa con người. Ám chỉ Mahomet.

67. Khi Mặt Trời rời Xích Đạo gặp đầu tiên Aries (Bélier) Sơn Dương. Sơn Dương trong khoảng bắc vĩ tuyến 11 đến 12.

71. Nói đến các cuộc thám hiểm do vua Henri nhà Hàng Hải cho Ceuta đến các vùng chòm sao Bán Cầu Nam

72. Chòm Đại Hùng Tinh gồm 7 ngôi sao.

97. Priam vua thành Troie linh tính báo trước sự chiến bại, giao con Pollydore cho vua Thrace là Polymnestor. Khi thành Troie bị hạ Polymnestor giết Pollydore chiếm tất cả kho tàng vàng bạc mang theo.(Euripide. Hésube,3)

Vua Argos, cha Danaé, tiên tri báo trước ông sẽ chết bởi cháu ngoại. Ông bèn giam Danaé trong một tháp đồng. Thần Vương Zeus đến gần thành cơn mưa vàng hợp hoan sinh ra Persée (Mét. IV.610).

Tarpéia, con gái Tarpeius tướng La Mã lãnh nhiệm vụ bảo vệ Capitole chống Sabins. cô nhận hối lộ xuyến vàng của quân thù mang bên tay trái, để chỉ con đường hầm bí mật vào thành. Khi thành bị chiếm cô con gái bị bóp cổ chết và xuyến vàng bị lấy lại.

Chủ Đề

Hướng-Đạo

Hiện trên mạng

Điều-Lệ

Chủ-Trương

Phối-Hợp